Σύμφωνα με την Ιστορία, την 21η Μαΐου του 1453, εορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Μωάμεθ έστειλε στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο πρέσβεις, με την πρόταση να του παραδώσει την Πόλη με αντάλλαγμα την ελευθερία και την περιουσία του ιδίου και των αρχόντων του. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος απέρριψε αμέσως την πρόταση του Μωάμεθ και του απάντησε με ένα ηρωϊκό ΟΧΙ, που περιγράφεται στην ιστορική απάντηση: «Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι, οὔτ’ ἐμόν ἐστιν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ· κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν!»
Συγκλονιστική ήταν η ομιλία του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου από την τελική επίθεση των Οθωμανών, στις 28 Μαΐου 1453, στο λόγο που εκφώνησε στην Αγία Σοφία. Μεταξύ άλλων ανέφερε:
«Διὰ τοῦτο λέγω καὶ παρακαλῶ ὑμᾶς ἴνα στῆτε ἀνδρείως καὶ μετὰ γενναίας ψυχῆς, ὡς πάντοτε ἕως τοῦ νῦν ἐποιήσατε, κατὰ τῶν ἐχθρῶν της πίστεως ἡμῶν. Παραδίδωμι δὲ ὑμῖν τὴν ἐκλαμπροτάτην καὶ περίφημον ταύτην πόλιν καὶ πατρίδα ἠμῶν καὶ βασιλεύουσαν τῶν πόλεων. Καλῶς οὖν οἴδατε, ἀδελφοί, ὅτι διὰ τέσσερα τινὰ ὀφείλεται κοινῶν ἐσμεν πάντες ἴνα προτιμήσωμεν ἀποθανεῖν μᾶλλον ἢ ζῆν, πρῶτον μὲν ὑπὲρ τῆς πίστεως ἡμῶν καὶ εὐσεβείας, δεύτερον δὲ ὑπὲρ πατρίδος, τρίτον ὑπὲρ τοῦ βασιλέως ὡς Χριστοῦ Κυρίου, καὶ τέταρτον ὑπὲρ συγγενῶν καὶ φίλων. Λοιπόν, ἀδελφοί, ἐὰν χρεῶσται ἐσμεν ὑπὲρ ἑνὸς ἐκ τῶν τεσσάρων ἀγωνίζεσθαι ἕως θανάτου πολλῶ μᾶλλον ὑπὲρ πάντων ἡμεῖς, ὡς βλέπετε προφανῶς, καὶ ἐκ πάντων μέλλομεν ζημιωθῆναι».
Τελικά η Κωνσταντινούπολη, η Πόλη των Πόλεων, που ήταν σύμβολο του Βυζαντίου πάνω από μία χιλιετία, έπεσε. Η τελική έφοδος των Οθωμανών έγινε το πρωί της 29ης Μαΐου του 1453. «Η Πόλις εάλω!». Η Κωνσταντινούπολη, η Βασιλεύουσα πόλη έπεσε στα χέρια του σουλτάνου Μεχμέτ Β’ και των Οθωμανών. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που απέκρουσε με υπερηφάνεια τις προτάσεις συνθηκολόγησης του Μωάμεθ, έπεσε ηρωϊκά μαχόμενος. Μπήκε στην έξαψη της μάχης, φέροντας στολή και εξάρτυση απλού στρατιώτη. Και έγινε θρυλική μορφή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης ως ο «Μαρμαρωμένος βασιλιάς».
Η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως παρέμεινε μέσα στον θρύλο και τις παραδόσεις του Ελληνισμού και μάλιστα η 29η Μαΐου θεωρείται αποφράδα ημέρα του Ελληνισμού. Η Άλωσή της αποτελεί αναμφίβολα ένα σημαντικότατο ιστορικό ορόσημο. Πέρα από την πτώση μίας από τις μακροβιότερες και εκτενέστερες αυτοκρατορίες, που γνώρισε η Δύση και της παγίωσης του Οθωμανικού στοιχείου της Ευρώπης, για τους περισσότερους ιστορικούς αποτελεί το χρονικό σύνορο για την μετάβαση από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και την εποχή των Ανακαλύψεων.
Ωστόσο η χιλιόχρονη Πόλις εάλω! Η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε, πολιτισμικοί θησαυροί καταστράφηκαν, βιβλία αιώνων κάηκαν ή πουλήθηκαν σε εξευτελιστικές τιμές και οι άμαχοι κάτοικοι σφαγιάστηκαν αδιακρίτως.
Αλλοίμονο αν την αφήσουμε να αλωθεί και μέσα στην ψυχή μας! Δεν πρέπει να αφήσουμε να σβήσει στην ψυχή των νεώτερων Ελλήνων η ανάμνηση της Βασιλίδος του Ελληνισμού, της Βασιλίδος των πόλεων, το διαχρονικό σύμβολο της Ορθοδοξίας.
Ας αγωνισθούμε με όπλα πρωτίστως πνευματικά και ηθικά. Και θα διδασκόμαστε από την Παράδοση και το βίωμα της Εκκλησίας μας. Κέντρο της Ορθοδοξίας μας ήταν και είναι η Κωνσταντινούπολη και το Σύμβολό της, η Αγιά Σοφιά. Η Άλωση και οι μετέπειτα εξελίξεις, μας διδάσκουν ότι τελικά επιβιώσαμε μέχρι σήμερα χάρις στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Διότι η Ορθόδοξη Παράδοση είναι Σταυροαναστάσιμη. Μας θυμίζει ότι μετά από την κάθε Σταύρωση του Γένους, ακολουθεί η Ανάσταση. Αρκεί να το πιστέψουμε!
29η Μαΐου 1453. Η Αποφράδα αυτή Ημέρα σημάδεψε την ζωή των Ελλήνων επί γενεές γενεών. Η Πόλις μας ακολουθεί!
Σήμερα όλων η σκέψη και η καρδιά είναι στην Βασιλεύουσα Πόλη και οι ευχές και προσευχές μας είναι:
«Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικιά μας θα’ ναι!»
ΥΓ. Το ποίημα αυτό γράφτηκε από τον Μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή Κ.Π. Καβάφη το έτος 1913, Ίκαρος 1984.
ΕΚ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ