(Ἄρθρο τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ποὺ δημοσιεύτηκε στὴν ἐφημερίδα «Ἐφημερίς» στὶς 15 Αὐγούστου 1887)
Μία τῶν γλυκυτέρων καὶ συμπαθεστέρων ἑορτῶν τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου εἶναι καὶ ἡ Κοίμησις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἥν σήμερον ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία. Εὐθὺς ἀπὸ τῶν πρώτων μ.Χ. αἰώνων, ἔξοχος ὑπῆρξεν ἡ τιμὴ καὶ εὐλάβεια, ἥν ἀπένεμον οἱ χριστιανοὶ πρὸς τὴν Παρθένον Μαρίαν. Ἀλλ’ ἡ σημερινὴ ἑορτὴ εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχὴν μνήμη τῆς Θεοτόκου, ἅτε τὴν Κοίμησιν αὐτῆς ὑπόθεσιν ἔχουσα.
Ἡ Κοίμησις αὕτη συνέβη, κατὰ τὴν εὐσεβῆ παράδοσιν, τῇ 15 Αὐγούστου, ἀλλὰ προϊόντος τοῦ χρόνου, σὺν τῇ καλλιεργείᾳ καὶ ἀναπτύξει τοῦ χριστιανικοῦ πνεύματος, ἐτάχθη ἡ προηγουμένη τῆς ἡμέρας ταύτης δεκατετραήμερος ἐγκράτεια, πρὸς τιμὴν τῆς ὑπεράγνου Θεομήτορος καὶ αὐτὴ γινομένη. Ἀγομένης τῆς νηστείας ταύτης, ψάλλονται ἐν τοῖς ἱεροῖς ναοῖς ἐναλλὰξ καθ’ ἑκάστην, οἱ δύο μελωδικώτατοι Παρακλητικοὶ Κανόνες, ἡ Μεγάλη λεγομένη Παράκλησις καὶ ἡ Μικρά. Καὶ αὕτη μὲν ἐπιγράφεται «ποίημα Θεοστηρίκτου μοναχοῦ, ἤ Θεοφάνους», καὶ πιθανώτατον, ὅτι εἶναι τοῦ Θεοφάνους μᾶλλον, διότι πράγματι φαίνεται ἔργον δοκιμωτάτου ποιητοῦ, ἡ δὲ Μεγάλη Παράκλησις εἶναι ποίημα τοῦ βασιλέως Θεοδώρου Δούκα τοῦ Λασκάρεως. Ἐξόριστος ἀπὸ τῆς βασιλευούσης, ἀλωθείσης ὑπὸ τῶν Λατίνων, ὁ ἀτυχὴς ἐκεῖνος βασιλεύς, εὐγλώττως ἐκχέει τὰ παράπονά του πρὸς τὴν μόνην πολιοῦχον αὐτῆς καὶ προστάτιδα: «Πρὸς τίνα καταφύγω ἄλλην Ἁγνή; ποῦ προστρέξω λοιπὸν καὶ σωθήσομαι; Ποῦ πορευθῶ;… Εἰς σὲ μόνην ἐλπίζω, εἰς σὲ μόνην καυχῶμαι, καὶ ἐπὶ σὲ θαρρῶν κατέφυγον».
Περὶ τὸ τέλος τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ κανόνος ψάλλονται καὶ τὰ κατανυκτικώτατα ἐκεῖνα ἐξαποστειλάρια. Τὸ πρῶτον, ὡς ἐκ μέρους τῆς Θεοτόκου, ἀρχαιοπρεπὲς καὶ ἀπέριττον, ἔχει ὧδε: «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, συναθροισθέντες ἐνθάδε, Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ, κηδεύσατέ μου τὸ σῶμα, καὶ σὺ Υἱὲ καὶ Θεέ μου, παράλαβέ μου τὸ πνεῦμα».
Τὸ τρίτον, ἱκεσία ἐκ μέρους τῶν πιστῶν, εἶναι περιπαθέστατον: «Καὶ σὲ μεσίτριαν ἔχω, πρὸς τὸν φιλάνθρωπον Θεόν, μὴ μοῦ ἐλέγξη τὰς πράξεις, ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων, παρακαλῶ σε Παρθένε, βοήθησόν μοι ἐν τάχει». Πρὸς τὸ τροπάριον τοῦτο συνδέεται εὐσεβής τις δοξασία ἀπὸ στόματος εἰς στόμα φερομένη καὶ ἀσπαστῆ παρ’ ὀρθοδόξοις χριστιανοῖς, ὅτι, κατὰ τὴν τελευταίαν Κρίσιν, καὶ πρὸ τῆς φρικτῆς ἀποφάσεως τοῦ ἀδεκάστου δικαστοῦ, ἡ εὔσπλαγχνος Μήτηρ καὶ Παρθένος θ’ ἀνατείνη τὸ τελευταῖον χεῖρας ἱκέτιδας πρὸς τὸν Υἱόν της καὶ Κύριον, ἐπικαλουμένη τὴν συγκατάβασιν αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἁμαρτωλῶν.
Μετὰ τὴν δεκαπενθήμερον προπαρασκευὴν καὶ νηστείαν, ἄρχεται ἡ ἑορτή, καὶ μετ’ αὐτὴν τὰ μεθέορτα, ψαλλόμενα μέχρι τῆς 23 τοῦ μηνός, καθ’ ἥν τελεῖται ἡ ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς, ἡ ἄλλως λεγομένη καὶ Μετάστασις τῆς Θεοτόκου.
Ἀλλὰ καὶ ὅλος ὁ Αὔγουστος μὴν θεωρεῖται ἀφιερωμένος εἰς τὴν Θεομήτορα, ἐν τῷ ἱερῷ δὲ Ἄθῳ, τῇ ἀκροπόλει ταύτῃ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἥτις ἐδέχθη μετὰ τὴν πτῶσιν τῆς Βασιλευούσης ὅσα κειμήλια καὶ θησαυροὺς δὲν περιεσύλησαν οἱ ἀλλόφυλοι, καὶ ὅπου περιεσώθη πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ ἡ πρὸς τὴν Θεοτόκον ἰδιάζουσα τιμὴ καὶ τὸ προνόμιον τοῦ ἐπ’ ὀνόματι αὐτῆς σεμνύνεσθαι, τὰ μεθέορτα ἑξακολουθοῦσι καὶ μετὰ τὴν 23 τοῦ μηνός. Χάριν δὲ περιεργείας δύναται νὰ σημειωθῆ καὶ ἡ σύμπτωσις, ὅτι ὁ Αὔγουστος ἀστρονομικῶς ἀνήκει εἰς τὸ ζώδιον, τὸ λεγόμενον τῆς Παρθένου.
Κατ’ αὐτὴν τὴν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς τὰ ἄσματα καὶ οἱ ὕμνοι εἶναι ἐκ τῶν καλλίστων τῆς Ἐκκλησίας. Ὅ,τι ὑψηλὸν καὶ ὡραῖον ἔγραψε ποτὲ ὁ Κοσμᾶς καὶ ὁ Δαμασκηνὸς Ἰωάννης, οἱ δύο μέγιστοι τῆς Ἐκκλησίας μελοποιοί, τονίζεται τὴν ἡμέραν ταύτην ἐπ’ ἐκκλησίας, καὶ ἡ ἀκολουθία τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἁμιλλᾶται πρὸς τὰς τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος καὶ τῶν Χριστουγέννων.
Λυρικώτατος εἶναι ὁ ἔνθεος Κανὼν τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ, τὸ «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ», εἰς ἦχον α΄ ἀδόμενος, πανηγυρικώτατος δὲ ὁ τοῦ θείου Δαμασκηνοῦ πρὸς τὸ «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου», εἰς δ΄ ἦχον. Ὁ εἱρμὸς τῆς α΄ ὠδῆς τοῦ α΄ ἤχου ἔχει ὡς ἑξῆς: «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ, ἡ ἱερὰ καὶ εὐκλεὴς Παρθένε μνήμη σου, πάντας συνηγάγετο, πρὸς εὐφροσύνην τοὺς πιστούς, ἑξαρχούσης Μαριὰμ μετὰ χορῶν καὶ τυμπάνων, τῷ σῷ ἄδοντας Μονογενεῖ, ἐνδόξως ὅτι δεδόξασται». {=Στολισμένη μὲ θεϊκὴ δόξα, ἡ ἱερὴ καὶ ἔνδοξη μνήμη σου Παρθένε, συγκέντρωσε ὅλους τοὺς πιστοὺς γιὰ νὰ χαροῦν, ὅπως παλαιὰ μὲ ἀρχηγὸ τὴν Μαριάμ μὲ χοροὺς καὶ τύμπανα, ψάλλοντας στὸν Μονογενῆ Υἱό σου, ποὺ εἶναι μὲ μεγάλη δόξα δοξασμένος.}
Τὸ α΄ τροπάριον τῆς αὐτῆς ὠδῆς λέγει: «Ἀμφεπονεῖτο αὔλων τάξις, οὐρανοβάμων ἐν Σιῶν τὸ θεῖον σῶμά σου· ἄφνω δὲ συρρεύσασα, τῶν Ἀποστόλων ἡ πληθύς, ἐκ περάτων Θεοτόκε, σοὶ παρέστησαν ἄρδην, μεθ’ ὧν Ἄχραντε, σοῦ τὴν σεπτήν, Παρθένε, μνήμην δοξάζομεν». {=Φρόντισε ἡ οὐράνια τάξη τῶν ἀΰλων ἀγγέλων στὴ Σιὼν τὸ θεῖο σῶμα σου, ξαφνικὰ δὲ ἔφθασαν Θεοτόκε ἀπὸ τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ πλῆθος τῶν Ἀποστὀλων, καὶ βρέθηκαν κοντά σου, μὲ αὐτοὺς ἄχραντε Παρθένε, τὴ σεβαστὴ σου μνήμη δοξάζουμε.}
Καὶ τὸ β΄ τροπάριον: «Νικητικὰ μὲν βραβεῖα ἤρω, κατὰ τῆς φύσεως Ἁγνή, Θεὸν κυήσασα· ὅμως μιμουμένη δέ, τὸν ποιητήν σου καὶ Υἱόν, ὑπὲρ φύσιν ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις· διὸ θνήσκουσα, σὺν τῷ Υἱῶ, ἐγείρη διαιωνίζουσα». {=Σήκωσες βραβεῖα νίκης κατὰ τῆς φύσεως Ἁγνή, σὺ ποὺ γέννησες τὸν Θεό Ὅμως μιμούμενη τὸν Δημιουργό σου καὶ Υἱό, ὑπερφυσικὰ ὑποκύπτεις, στοὺς νόμους τῆς φύσεως· ἐνῶ πέθανες, μαζὶ μὲ τὸν Υἱὸ ἀναστήθηκες ζώντας αἰώνια.}
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς