Η Γέννηση του Χριστού ενέπνευσε και εμπνέει τους καλλιτέχνες κάθε εποχής. Τα Χριστούγεννα, η πιο λαμπρή εορτή του Χριστιανισμού γεμίζουν την ψυχή του ανθρώπου με το αληθινό φως του Χριστού, την αγάπη Του, την φιλανθρωπία που εκπέμπει με την Ενανθρώπηση Του προς όλη την δημιουργία. Η θεία σάρκωση απέβλεπε στη σωτηρία του ανθρώπου, για την οποία πρέπει να συνεργήσει και ο ίδιος ο άνθρωπος. Τα Χριστούγεννα εξυμνούνται πολύ και στη λογοτεχνία.
Ο Κ. Παλαμάς υμνεί τους γλυκούς ήχους της καμπάνας των Χριστουγέννων με τους στίχους του:
«….Η καμπάνα Χριστούγεννα χτυπάει
και μου φτερώνει την ψυχή
κι ανοίγεται η καρδιά μου και
σκορπάει θυμίαμα και προσευχή.
Άγιες αγάπες τρισευλογημένες,
που τις καρδιές υψώνατε παρθένες,
των πρώτων, των αρχαίων χριστιανών,
στ’ όνειρο το τρανό των ουρανών.
Αγάπες, ω! φανείτε πάλι εμπρός
μου, αυγές της πίστης,
χρυσαυγές του κόσμου,
κι ας βλέπει με το μάγο σας το φως.
Ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αδερφός!
«Χριστούγεννα». Το αληθινό φως του Χριστού που έλαμψε στη Βηθλεέμ ενέπνευσε τον ποιητή Παλαμά και εκφράζει την επιθυμία του:
Να ’μουν του σταύλου έν’ άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι
την ώρα π’ άνοιγ’ ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι.
Να ιδώ την πρώτη του ματιά και το χαμόγελό του,
το στέμμα των ακτίνων του γύρω στο μέτωπό του.
Να λάμψω από τη λάμψη του κι’ εγώ σαν διαμαντάκι
κι’ από τη θεία του πνοή να γίνω λουλουδάκι.
Να μοσκοβοληθώ κι’ εγώ από την ευωδία,
που άναψε στα πόδια του των Μάγων η λατρεία.
Να ‘μουν του σταύλου έν’ άχυρο ένα φτωχό κομμάτι
την ώρα π’ άνοιγ’ ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι.
«Ένας Θεός»
Ω! μέσα μου γεννιέται ένας Θεός!
και το κορμί μου γίνεται ναός,
δεν είναι ως πρώτα φάτνη ταπεινή·
μέσα μου λάμπουν ξάστεροι ουρανοί,
το μέτωπο μου λάμπει σαν αστέρι…
«Ονειρεμένη Προσευχή»
Χριστέ μου, κράτα με μακριά απ’ τις κακίες του κόσμου,
Στην φάτνη βρέφος, όσο ζω να σε λατρεύω δος μου.
Κι όσο θα ‘ρθει από Σε σταλτός ο χάρος να με πάρει,
κάμε συ, βρέφος, να σταθώ μπροστά στη θεία Σου χάρη.
Και κάμε λόγια τα έργα μου σαν των αγρών τα κρίνα,
προφητικά, φεγγοβόλα κάμε τα σαν εκείνα,
της νύκτας των απλών βοσκών. Γεννιόσουν και γροικούσαν.
Τους ουρανούς ολάνοικτους που σε δοξολογούσαν.
Ο Κ. Κρυστάλλης με το δικό του τρόπο μας μεταφέρει στην άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη, «που οι εκκλησίες σημαίνουν».
Ξημέρωναν Χριστούγεννα. Οι εκκλησιές σημαίνουν,
κουνιούνται τα καμπαναριά, κι οι φωνές που βγαίνουν
απ’ το βαθύ και δίπλα το κάθε καμπάνας στόμα,
μοιάζουν χερουβικούς ψαλμούς, σαν απ’ το ουράνιο δώμα.
Χιλιάδες τα Χριστούγεννα τα τραγουδούν οι άγγελοι,
και κάθε αχτίδα από ψηλά, που κάθε αστέρι στέλλει,
μοιάζει αγγελική ματιά. Θρησκεία! Γλυκιά μάνα,
τι όμορφη δίνεις εσύ λαλιά και στην καμπάνα,
και πόσο εκείνη η λαλιά σαλεύει την καρδιά μας!...
Ο Γ. Δροσίνης κάτω από το λαμπερό χριστουγεννιάτικο άστρο είδε τους ταπεινούς ποιμένες που αγραυλούσαν τη μαγική εκείνη νύχτα και αξιώθηκαν να δουν το μέγα θαύμα:
Την άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη λυγούν τα πόδια
και προσκυνούν γονατιστά στη φάτνη τους τα άδολα βόδια.
Κι ο ζευγολάτης ξάγρυπνος θωρώντας τα σταυροκοπιέται
και λέει με πίστη απ’ της ψυχής τ’ απόβαθα Χριστός γεννιέται!
Την άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη κάποιοι ποιμένες
ξυπνούν από φωνές ύμνων μεσούρανες στη γη σταλμένες.
Κι ακούοντας τα Ωσαννά απ΄ αγγέλων στόματα στον σκόρπιο αέρα
τα διαλαλούν σε χειμαδιά λιοφώτιστα με την φλογέρα.
Την άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη -ποιος δεν το ξέρει-
των μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα λάμπει το αστέρι
Κι όποιος το βρει μες στ΄ άλλα αστέρια ανάμεσα και δεν το χάσει,
σε μια άλλη Βηθλεέμ ακολουθώντας το μπορεί να φτάσει.
Ο Γεράσιμος Μαρκοράς παρομοίωσε την πίστη των ανθρώπων με τα άστρο της Βηθλεέμ και έκανε μία ευχή:
Χαίρονται όλοι -το βλέπω- αλλ’ εσβήστη από κρύα παγωμένη πνοή
στις ψυχές των ανθρώπων η πίστη κ’ είναι τώρα η χαρά τους τυφλή.
Στα σκοτάδια του κόσμου μια μέρα πάλι εκείνη σαν άστρο ας φανεί
πού τους Μάγους οδήγησε πέρα να λατρέψουν το ουράνιο παιδί.
Στεφάνος Μπολέτσης
Χριστούγεννα! Στον ουρανό λάμπει τ’ αστέρι,
απ’ όλα τ’ αστέρια πιο λαμπρό,
τ’ άστρο που μια φορά κι έναν καιρό
σκόρπισε φως σ’ όλη τη γη, κι όλα τα μέρη.
Γιορτή χαράς απόψε! Αντηχούνε
χρυσές καμπάνες μες στα χιόνια των καιρών,
γλυκά μηνύματα πατρίδων φωτερών…
ρόδα και κρίνα στις πιστές καρδιές ανθούνε.
Χριστούγεννα. Στον ουρανό λάμπει τ’ αστέρι,
τ’ άστρο των μάγων λάμπει στις ψυχές.
Θεέ μου, οι ψυχές, ας γίνουν φάτνες ταπεινές,
φως ο Χριστός κι αγάπη να μας φέρει.
Ο Τάσος Λειβαδίτης, στο έργο του η Γέννηση (1983), από την συλλογή «Ο αδελφός Ιησούς» έγραψε: Η ευσπλαχνία νίκησε τον θάνατο!
…Κυνηγάμε όνειρα μέσα στο σκοτάδι και χάνουμε κάθε ευκαιρία να σταυρώσουμε τα πάθη μας, να ανακαινίσουμε την ψυχή μας και να την μετατρέψουμε σε καινοτάφιο. Ένα καινοτάφιο που θα δώσει τον χώρο να ζήσει μέσα μας ο Χριστός, που ήρθε για να νικήσει τη φθορά από απέραντη αγάπη σε μας και νίκησε Αυτός για τον καθένα μας τον θάνατο. Ήρθε από απέραντη ευσπλαχνία!
«Εν' άλλο βράδυ τον άκουσα να κλαίει δίπλα. Χτύπησα την πόρτα και μπήκα. Μου έδειξε πάνω στο κομοδίνο ένα μικρό ξύλινο σταυρό. «Είδες, μου λέει γεννήθηκε η ευσπλαχνία!». Έσκυψα τότε το κεφάλι κι έκλαψα κι εγώ, γιατί θα περνούσαν αιώνες και αιώνες και δεν θα 'χαμε να πούμε τίποτα ωραιότερο απ' αυτό».
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο μέγας μύστης της ελληνικής λογοτεχνίας, συνήθιζε να λέει: «Εάν το Πάσχα είναι η λαμπροτάτη του Χριστιανισμού εορτή, τα Χριστούγεννα βεβαίως είναι η συγκινητικωτάτη!». Οι άνθρωποι των Χριστουγεννιάτικων διηγημάτων του Παπαδιαμάντη, που κάποιες στιγμές βασανίζονται από στερήσεις και το κακό, βρίσκουν απάντηση στην πίστη, στην μακροθυμία, στην χρηστότητα που τα βιώνουν σαν φωτοχυσία. Οι πολυμέριμνοι, οι γεμάτοι από μιαν αρρωστιάρικη περιέργεια, δεν γεύονται τη χαρά και τη ζεστασιά της Γέννησης του Χριστού. Κι όπως λέγει ό άγιος, «ὁ ἀλλότριος τῆς εἰρήνης, ἀλλότριος ἐστί τῆς χαρᾶς».
-Ο Οδυσσέας Ελύτης, το διαυγές φως της ελληνικής ποίησης, με ολιγαρκή διάθεση γράφει: «…Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος/ να ‘ν’ ήμερος να ‘ναι άκακος / λίγο φαΐ, λίγο κρασί/ Χριστούγεννα κι Ανάσταση!»
-«Εγώ θα τιμήσω τα Χριστούγεννα στην καρδιά μου, και θα προσπαθήσω να τα κρατήσω εκεί, όλο το χρόνο», Καρλς Ντίκενς.
- «Ο μόνος πραγματικός τυφλός στα Χριστούγεννα είναι αυτός που δεν έχει Χριστούγεννα στην καρδιά του». - Ελένη Κέλερ.
- Ο Γ. Βερίτης με το ποίημά του «Δεῦτε ἴδωμεν, πιστοί» υμνώντας τον ερχομό του μεγάλου Αναμενόμενου μας συνεπαίρνει και μας οδηγεί στη φάτνη, για να εορτάζουμε «Αἰώνια μέσα μας Χριστούγεννα» αναφωνώντας:
…Μια θεία γέννηση γιορτάζουμε στη Βηθλεέμ και στην ψυχή μας!
Αιώνια μέσα μας Χριστούγεννα κι ανθοβολούνε κρίνα ολάσπρα. Κι απ’ των ψυχών μας το στερέωμα σταλάζουν φως κι ασήμι τ’ άστρα!
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς