Τό τρισμακάριστο Ξύλο
«Καί καθώς Μωϋσῆς ὕψωσε τόν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ,
οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τόν υἱόν τοῦ ἀνθρώπου» (Ἰω. γ', 14)
Ἀγαπητοί ἀδελφοί,
Εἶναι γνωστή ἡ ἱστορία τοῦ χάλκινου φιδιοῦ στήν ὁποία ἀναφέρεται τό σημερινό Εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα. Λόγῳ τῆς ἀγανακτήσεως τοῦ ἀχαρίστου Ἑβραϊκοῦ λαοῦ ὁ Θεός ἔστειλε φίδια, πού σκόρπιζαν τόν θάνατο. Ὁ Θεός ὅμως πάλι λυπήθηκε τόν λαό καί διέταξε τόν Μωϋσῆ νά κατασκευάση ἕνα χάλκινο φίδι, τό ὁποῖο ὅταν τό ἔβλεπαν οἱ Ἑβραῖοι θεραπεύονταν ἀπό τά δαγκώματα τῶν φιδιῶν (Ἀριθ. κα', 8-9). Τό ἱστορικό αὐτό γεγονός προσαρμόζεται κατά δύο τρόπους στήν περίπτωση τοῦ Χριστοῦ, σύμφωνα μέ δύο ἐκκλησιαστικές ἑρμηνεῖες.
Κατά τήν πρώτη καθιερωθεῖσα ἑρμηνεία τό χάλκινο φίδι εἶναι τύπος τοῦ Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ. Ὅπως ἐκεῖνο εἶχε μέν σχῆμα φιδιοῦ δέν εἶχε ὅμως δηλητήριο, ἔτσι καί ὁ Χριστός εἶχε μέν σῶμα ἀνθρώπινο, ἀλλά δἐν εἶχε τήν ἁμαρτία. Οἱ Ἑβραῖοι ἔβλεπαν τό χάλκινο φίδι καί θαραπεύονταν ἀπό τά δαγκώματα τῶν πραγματικῶν φιδιῶν. Οἱ Χριστιανοί βλέπουν τόν Ἐσταυρωμένο Χριστό, λαμβάνουν τήν Χάρη Του καί θεραπεύονται ἀπό τά δαγκώματα τῶν νοητῶν φιδιῶν, τῶν πονηρῶν πνευμάτων. Ὁ Ἐσταυρωμένος μᾶς χαρίζει ὑγεία πνευματική, κάθαρση ψυχική, αἰώνια ζωή, εἰρήνη ἀνεκλάλητη.
Κατά τήν δεύτερη ἑρμηνεία τό χάλκινο φίδι δέν εἶναι τύπος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά ἀντίτυπός Του. Ἔτσι ἑρμηνεύει τήν περίπτωση αὐτή ὁ ἄγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος σέ ὁμιλία του στό Πάσχα. Δηλαδή, τό χάλκινο φίδι εἶναι τύπος τῆς νεκρώσεως τοῦ νοητοῦ ὄφεως, τοῦ διαβόλου, πού ἔγινε μέ τήν σταυρική θυσία τοῦ Χριστοῦ. «Καί σώζει τούς εἰς αὐτόν ὁρῶντας οὐχ ὅτι ζῆ πιστευόμενος, ἀλλ᾿ ὅτι νενέκρωται...». Μέ ἄλλα λόγια ὁ Χριστιανός πού πιστεύει ὅτι ὁ διάβολος νεκρώθηκε καί ἔχασε τήν δύναμή του ἀπό τήν μεγάλη δύναμη τοῦ Χριστοῦ, αὐτός σώζεται καί προχωρεῖ στήν πνευματική του ζωή.
Καί οἱ δύο αὐτές ἑρμηνεῖες, ὅτι δηλαδή τό χάλκινο φίδι, τύπος τοῦ Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ ἤ ἀντίτυπός Του, δείχνουν ὅτι ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ εἶναι μεγάλη δύναμη, νέκρωσε τό κράτος τοῦ διαβόλου καί διά τῆς δυνάμεώς του νικᾶμε ὅλες τίς δυνάμεις τοῦ πονηροῦ.
Πολλά γεγονότα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης προτυπώνουν τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἡ ράβδος τοῦ Μωϋσέως, πού ἄνοιξε καί ἔκλεισε τήν Ἐρυθρά θάλασσα, τό ξύλο πού γλύκανε τά πικρά νερά τῆς Μερρᾶ κλπ. Πρέπει, ὅμως, νά παρατηρηθῆ ὅτι τά γεγονότα αὐτά δέν εἶναι ἁπλές προτυπώσεις τοῦ Σταυροῦ, ἀλλά βίωση τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ. Σταυρός, κατά τούς ἁγίους Πατέρας, εἶναι ἡ προαιώνια ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πού ἔσωζε τούς ἀνθρώπους πρό τοῦ Νόμου, μετά τόν Νόμο, πρό τῆς ἐνανθρωπήσεως, κατά τήν ἐνανθρώπηση καί μετά ἀπό αὐτήν.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σέ μιά ὁμιλία του ἀναπτύσσει τήν ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἕνας εἶναι ὁ Σταυρός, ἀλλά οἱ φίλοι του εἶναι πολλοί. Ὑπάρχουν φίλοι τοῦ Σταυροῦ καί πρίν ἀκόμη ἐμφανισθῆ. Τό μυστήριό Του καί ἡ Χάρη Του ἐνεργοῦσε καί στούς Προπάτορας. Ἡ ἐντολή τοῦ Θεοῦ στόν Ἀβραάμ νά ἐξέλθη ἀπό τήν πατρίδα του καί τήν συγγένειά του, ἡ φωνή πού καλοῦσε τόν Μωϋσῆ νά ἀνέλθη στό Ὄρος Σινᾶ, εἶναι βίωση τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ.
Ἡ ἐνέργεια τοῦ Σταυροῦ εἶναι τριπλῆ. Ἡ πρώτη εἶναι ἡ ἀπομάκρυνσή μας ἀπό τήν ἁμαρτία, ἡ δεύτερη εἶναι ἡ ἀπομάκρυνση τῆς ἁμαρτίας ἀπό μᾶς καί ἡ τρίτη εἶναι ἡ θεωρία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, διά τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ. Τό ἱστορικό γεγονός τῆς Σταυρώσεως καταλλάσσει τόν ἄνθρωπο, διότι ἡ ἀνθρώπινη φύση διά τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως μέ τήν θεία φύση ἔγινε κατά φύση πηγή τῆς ἀκτίστου Χάριτος. Ἑπομένως δέν πρόκειται γιά ἁπλῆ προτύπωση τοῦ Σταυροῦ στήν Παλαιά Διαθήκη, ἀλλά γιά βίωση τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ.
Ὅλα αὐτά δείχνουν ὅτι τό σημεῖο τοῦ Τιμίου Σταυροῦ δἐν εἶναι ἕνα ἁπλό σχῆμα, ἀλλά αὐτό πού μεταδίδει τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Ἡ μεγάλη δύναμη τοῦ Σταυροῦ δέν ὀφείλεται σέ αὐτό καθ᾿ ἑαυτό τό σχῆμα, ἀλλά στόν Χριστό πού εἶναι Ἐσταυρωμένος πάνω σέ αὐτό. Ἀπό Αὐτόν ἀντλεῖ τήν δύναμη καί τήν Χάρη.
Ἑπομένως, ὁ Σταυρός δἐν εἶναι ἕνα μαγικό ὄργανο, ἀλλά «ἡ ζωοποιός δύναμις τῶν θείων ἐνεργειῶν». Ἔτσι ἐξηγεῖται ὅτι ἡ σφράγιση διά τοῦ Σταυροῦ εἶναι τό ἀπαραίτητο γνώρισμα ὅλων τῶν μυστηρίων καί τῶν μυστηριακῶν τελετῶν τῆς Ἐκκλησίας. Γιά παράδειγμα, τό νερό τῆς Κολυμβήθρας ἁγιάζεται διά τῆς καθόδου τοῦ Παναγίου Πνεύματος, διά τῆς σχηματίσεως τοῦ Σταυροῦ. Τό ἴδιο γίνεται καί στό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Στό «μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ ἁγίῳ» ὁ ἱερεύς σφραγίζει τόν ἄρτο καί τόν οἶνο καί μεταβάλλονται σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ. Στό Μυστήριο τοῦ γάμου μέ τήν ἐκφώνηση «στέφεται ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ... τήν δούλην τοῦ Θεοῦ...» ὁ ἱερεύς σχηματίζει τόν Σταυρό. Γι᾿ αὐτό τονίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὅτι «ὄχι μόνον ὁ λόγος τοῦ σταυροῦ καί τό μυστήριο, ἀλλά καί τό σχῆμα εἶναι θεῖο καί προσκυνητό, διότι εἶναι σφραγίδα σεβασμία καί τελειωτική ὅλων τῶν θαυμασίων καί ἀνεκφράστων ἀγαθῶν, τά ὁποῖα προέρχονται ἀπό τόν Θεό».
Πολλές φορές κάνουμε ἐπάνω μας τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ. Οἱ λόγοι γιά τούς ὁποίους γίνεται αὐτό εἶναι πολλοί. Θά ἀρκεσθοῦμε στήν ἀπαρίθμηση τῶν κυριοτέρων. Πρῶτον, ἐκφράζουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας πρός τόν Χριστό, πού μᾶς ἀγάπησε μέχρι Σταυροῦ καί μᾶς ἔσωσε. Δεύτερον, ζητᾶμε τήν Χάρη καί τήν εὐλογία Του γιά νά νικήσουμε τά πάθη καί νά ἐκδιώξουμε τόν πολυμήχανο ἐχθρό. Τρίτον, σχηματίζουμε ἐπάνω μας τόν Σταυρό γιά νά σταυρώσουμε τούς κακούς λογισμούς, τίς πονηρές ἐπιθυμίες καί τήν ἀχαλίνωτη καί διεστραμμένη θέληση, πού μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τόν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Τέταρτον, μέ τό σχῆμα τῆς χειρός ὁμολογοῦμε τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί τό δόγμα τῆς ἀσυγχύτου καί ἀδιαιρέτου ἑνώσεως τῆς θείας καί ἀνθρωπίνης φύσεως στό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Δηλαδή, μέ τά τρία δάκτυλα ἑνωμένα ὁμολογοῦμε τήν Ἁγία Τριάδα καί μέ τά δύο ἄλλα τήν Θεανδρικότητα τοῦ Χριστοῦ. Πέμπτον, ὁμολογοῦμε ὅτι θά ζήσουμε σταυρική ζωή, θά ἀγαπήσουμε τήν ἄσκηση, θά θυσιάσουμε καί τήν ζωή μας ἄν ὁ Κύριος τό ἐπιτρέψη, ὅπως τό ἔκαναν οἱ ἅγιοι Μάρτυρες καί γενικά, ὅπως ἔζησαν ὅλοι οἱ ἅγιοι. Γι᾿ αὐτό, ὅταν ἀσπαζόμαστε τίς εἰκόνες τους κάνουμε τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ.
Ἡ δύναμή μας, ἡ δόξα μας καί ἡ ἐλπίδα τῆς σωτηρίας μας εἶναι ὁ Τίμιος τοῦ Κυρίου Σταυρός, ὁ ὁποῖος ἀντλεῖ δύναμη ἀπό τόν Ἐσταυρωμένο Χριστό. Γι᾿ αὐτό, σταυρώνοντας τό σῶμα μας, ἄς προσευχόμαστε μέ ὅλη τήν δύναμη τῆς ψυχῆς μας: «Σταυρέ τοῦ Χριστοῦ σῶσον ἡμᾶς τῇ δυνάμει σου».
Ὁ Τοποτηρητής Μητροπολίτης
+ Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος