«καί ἔφαγον πάντες καί ἐχορτάσθησαν»
(Ματθ. ιδ΄, 20)
Ἀγαπητοί ἀδελφοί,
Ἡ ἀρχαία ἐκκλησιαστική ἑρμηνευτική παράδοση ἔδωσε ἐκκλησιολογικό καί εὐχαριστιακό νόημα στό θαῦμα τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῶν πέντε ἄρτων, πού ἀκούσαμε σήμερα στό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα. Τό θαῦμα αὐτό εἶναι προτύπωση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας, κατά τήν ὁποία ὁ πνευματικά νεκρός ἄνθρωπος λαμβάνει Τόν Χριστό, καί ζωοποιεῖται. Ἑπομένως, μᾶς δίνεται ἡ εὐκαιρία νά διατυπώσουμε μερικές σκέψεις γύρω ἀπό τό ὑπερφυές καί μέγα αὐτό μυστήριο πού ἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί πνευματικῆς ζωῆς.
Ὑπάρχουν πολλά σημεῖα πού συνδέουν τό θαῦμα τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῶν πέντε ἄρτων μέ τό μεγάλο θαῦμα τῆς θείας Εὐχαριστίας. Τό βασικότερο γεγονός εἶναι ὁ πολλαπλασιασμός. Ἐκεῖ στήν ἔρημο ὁ Κύριος μέ πέντε ψωμιά καί δύο ψάρια ἔθρεψε ὅλο τόν λαό. Αὐτό γίνεται καί μέ τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Προσφέρεται ὁ «ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς» (Ἰω. στ', 51) ὁ ὁποῖος ποτέ δέν δαπανᾶται. Ὁ Ἱερεύς στήν θεία Λειτουργία μετά τήν ἐκφώνηση τά «ἅγια τοῖς ἁγίοις», μελίζοντας τόν ἄρτο, λέγει: «Μελίζεται καί διαμερίζεται ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ ὁ μελιζόμενος καί μή διαιρούμενος ὁ πάντοτε ἐσθιόμενος καί μηδέποτε δαπανώμενος...». Ὅλοι οἱ ἅγιοι ἁγιάσθηκαν καί θά ἁγιασθοῦν ἀπό τήν οὐράνια αὐτή τροφή.
Ἄλλο γεγονός εἶναι ἡ δωρεάν μετάληψη. Στόν λαό, μέ τό θαῦμα, προσφέρεται ἡ τροφή χωρίς νά κοπιάση γιά νά σπείρη τόν σίτο, νά τόν θερίση καί νά τόν κάνη ψωμί. Ὅπως ὁ τότε λαός, ἔτσι καί ὁ λαός τοῦ Θεοῦ λαμβάνει αὐτή τήν τροφή «χωρίς ἱδρώτων καί πόνων» καί «χωρίς ἁμητοῦ καί τῆς ἄλλης ἀκολουθίας». Δηλαδή, ἡ θεία Κοινωνία προσφέρεται ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Ἐμεῖς ποτέ δέν εἴμαστε ἄξιοι αὐτῆς τῆς δωρεᾶς, ἀλλά πάντα μᾶς καταξιώνει ἡ ἀγάπη καί ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ. Ἔστω κι ἄν προηγηθῆ ἐκ μέρους μας ἡ μεγαλύτερη προετοιμασία καί πάλι ἡ θεία Κοινωνία εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ σέ μᾶς.
Ἐπίσης, ἄλλο στοιχεῖο ὁμοιότητος εἶναι ἡ τροφή. Δηλαδή, ὁ λαός ἔφαγε τόν ἄρτο στήν ἔρημο καί ἱκανοποίησε τό αἴσθημα τῆς πείνας, ἀπέφυγε τόν θάνατο ἀπό αὐτήν. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τήν θεία Κοινωνία, σέ ἄλλο φυσικά ἐπίπεδο. Κοινωνώντας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ βιώνουμε τήν Ζωή καί ἀποφεύγουμε τόν θάνατο. Ἔτσι μέ τήν θεία Κοινωνία ἀναπτύσσεται μέσα μας ἡ πνευματική ζωή. Ἑπομένως, εἶναι ἀδύνατη ἡ ζωή τοῦ Θεοῦ χωρίς τήν βίωση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας.
Παρατηρώντας ἀκόμη αὐτήν τήν περικοπή βλέπουμε ὅτι ἔχει μέσα της πολλή εὐχαριστιακή ὁρολογία. «Λαβών», «ἀναβλέψας εἰς τόν οὐρανόν εὐλόγησε», «καί κλάσας ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς...» (Ματθ. ιδ', 19). Ὅλες αὐτές οἱ φράσεις μᾶς ὑπενθυμίζουν τόν Μυστικό Δεῖπνο καί τήν θεία Εὐχαριστία, ἰδίως τήν εὐχή τῆς ἀναφορᾶς, πού ἀποτελεῖ τό κεντρικό τμῆμα τῆς θείας Εὐχαριστίας.
Ἐκτός ἀπό αὐτά ὑπάρχει μιά βασική διαφορά μεταξύ τῶν δύο θαυμάτων. Ὁ Ἑβραϊκός λαός ἔφαγε τήν ὑλική τροφή, ἀλλά ἀργότερα ἀπέθανε, ἐνῶ ὅποιος τρώγει τό Σῶμα τοῦ Κυρίου καί πίνει τό Αἷμα Του ἀξίως, δέν πρόκειται νά πεθάνη ποτέ. Ἐπίσης, «ὁ ἄρτος τῆς Ζωῆς», δηλαδή ὁ Χριστός, εἶναι ἡ μοναδική τροφή, πού τρέφει τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καί δι᾿ αὐτῆς διοχετεύεται ἡ Χάρη καί στό σῶμα.
Ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι τό κέντρο ὅλων τῶν μυστηρίων καί ὁ σκοπός τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς. Βαπτιζόμαστε ὥστε ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας νά μποροῦμε νά κοινωνοῦμε τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Ἐξομολογούμαστε γιά νά καθαρίσουμε τήν ψυχή μας καί ἀξίως νά δεχθοῦμε τόν Χριστό. Γίνεται τό μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης, ὥστε νά ἀναδειχθοῦν ἐκεῖνοι πού θά τελεσιουργοῦν τό μέγα μυστήριο. Καί τό ἅγιο Εὐχέλαιο προηγεῖται συνήθως τῆς θείας Κοινωνίας. Ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι κέντρο καί τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου, γι᾿ αὐτό σέ παλαιότερες ἐποχές συνδέονταν τά δύο Μυστήρια, οἱ δέ νεόνυμφοι, μετά τό πέρας τῆς θείας Λειτουργίας, πρῶτοι κοινωνοῦσαν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.
Εἴπαμε, ὅμως, προηγουμένως ὅτι ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Πράγματι, δι᾿ αὐτῆς ζωοποιούμαστε καί γινόμαστε μέτοχοι τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστός σώζει τούς ἀνθρώπους διά μέσου αὐτοῦ τοῦ θείου Μυστηρίου, γι᾿ αὐτό καί ἀποτελεῖ τήν καρδιά τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἡ θεία Εὐχαριστία καί ἡ θεία Κοινωνία, χορταίνει τόν πεινασμένο ἄνθρωπο, συγχρόνως ὅμως τοῦ αὐξάνει τήν πείνα. Δηλαδή, ὅταν κοινωνῆ κανείς τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ καί βρίσκεται σέ κατάλληλη πνευματική κατάσταση θεοῦται. Τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ δέν μεταβάλλεται σέ δικό μας αἷμα καί σῶμα, ὅπως γίνεται μέ τήν κοινή τροφή, ἀλλά τό δικό μας σῶμα καί αἷμα προσλαμβάνεται ἀπό τόν Χριστό καί θεώνεται, ὅταν ὑπάρχουν οἱ ἀπαραίτητες προϋποθέσεις. Ἔτσι, ἀποκτοῦμε μιά γεύση τί θά πῆ αἰώνια ζωή, Παράδεισος, κοινωνία μέ τόν Χριστό. Αὐτό, ὅμως, αὐξάνει τήν ἀναζήτηση καί τήν πείνα. Γι᾿ αὐτό λέμε ὅτι στήν θεία Εὐχαριστία ζοῦμε τόν ἀχόρταγο χορτασμό τοῦ θείου Ἐλέους. Μετά τήν θεία Κοινωνία θέλουμε νά προσευχόμαστε πολύ πρός τόν Θεό ποὐ ἀγαπᾶμε. Αὐξάνοντας δέ τόν πόθο καί τήν ζωή τῆς προσευχῆς, θέλουμε τό συντομώτερο νά ἑνωθοῦμε μέ τόν ἐράσμιο Νυμφίο μας. Ἑπομένως, ἡ πνευματική ζωή συνδέεται στενά μέ τήν θεία Κοινωνία. Ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι τό τέλος μιᾶς πορείας καί ἡ ἀρχή μιᾶς ἄλλης μεγαλύτερης πορείας. Γι᾿ αὐτό καί λέμε ὅτι ὅταν ζοῦμε πραγματική πνευματική ζωή εἴμαστε διαρκῶς χορτάτοι καί διαρκῶς πεινασμένοι.
Τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας δέν εἶναι μιά ἁπλῆ ἀκολουθία προσευχῶν, πού ἱκανοποιεῖ τίς θρησκευτικές καί ψυχολογικές μας ἀνάγκες, ἀλλά εἶναι τό Μυστήριο τῆς ζωῆς μας. Τό Βάπτισμα καθαρίζει τό κατ᾿ εἰκόνα, ἡ θεία Κοινωνία ἀπεργάζεται τό καθ᾿ ὁμοίωση, τήν πλήρη ἕνωση μέ τόν Χριστό. Μέ τό ἅγιο Βάπτισμα ὁ Θεός γίνεται Πατέρας μας. Μέ τήν θεία Κοινωνία γίνεται Νυμφίος μας καί Μητέρα μας πού μᾶς «τρέφει μαστοῖς οἰκείοις, ὡς ὑπομάζια βρέφη μήτηρ φιλόστοργος», ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. Ἔτσι καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ μετάληψη τῶν Τιμίων Δώρων δέν εἶναι ὑποχρέωση, ἀλλά ἀνάγκη γιά τήν ζωή μας. Δι᾿ αὐτῆς «καθαιροῦνται αἱ δυνάμεις τοῦ Σατανᾶ» καί αἰσθανόμαστε στήν καρδιά μας τίς ἐνέργειες τοῦ Χριστοῦ.
Ὁ Τοποτηρητής Μητροπολίτης
+ Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος