Η Νηστεία είναι πράξη αγάπης και αφοσίωσης στον Χριστό. Αποτελεί ελεύθερη επιλογή του χριστιανού, ο οποίος αυτόβουλα και μυστικά αποφασίζει να νηστεύει, για να αποδείξει στο Θεό και στη συνείδησή του ότι είναι συνεπής στην επιλογή αυτή. Είναι πράξη θυσίας και αληθινής προσφοράς στον Χριστό. Και αυτό αρχίζει από τη στέρηση των τροφών και επεκτείνεται στην καταπολέμηση των παθών και των αμαρτιών, που είναι η πραγματική και αληθινή νηστεία. Η πρώτη νηστεία δεν έχει αξία χωρίς την δεύτερη, η οποία εξαγνίζει τον άνθρωπο, προσδίδει πνευματική διάσταση και ευλογείται από τον Κύριο.
Με τη Νηστεία ο άνθρωπος υψώνει την ψυχή πάνω από τα γήινα δεσμά και εισχωρεί μέσα στο φως της Βασιλείας του Θεού, στην αληθινή του πατρίδα. Η νηστεία ενισχύει τον άνθρωπο, τον κάνει αποφασιστικό και θαρραλέο μπροστά σε δαίμονες και ανθρώπους. Τον κάνει τον άνθρωπο γενναιόδωρο, πράο, εύσπλαχνο και υπάκουο στον Θεό.
Η αξία της Νηστείας, όπως τονίζει ο Μέγας Βασίλειος, είναι πολύ μεγάλη: «Η νηστεία έχει ηλικία ίση με την ανθρωπότητα, διότι νομοθετήθηκε στον Παράδεισο. Από τον καρπό του δένδρου... δεν θα φάγετε, είπε ο Θεός στους πρωτοπλάστους. Και επειδή δεν τηρήθηκε η νηστεία αυτή, εκδιωχθήκαμε από τον Παράδεισο... Ο Μωυσής μετά από νηστεία έλαβε τις πλάκες του Νόμου στο Σινά. Ο Ησαύ για λίγο φαγητό πώλησε τα πρωτοτόκια στον Ιακώβ. Η νηστεία έκανε ακατανίκητο τον Σαμψών. Η νηστεία γεννά Προφήτες, κάμνει ισχυρότερους τους ισχυρούς, κάμνει σοφούς τους νομοθέτες. Η νηστεία αγιάζει τον αφιερωμένο στον Θεό και καθιστά τον Ιερέα ικανό να προσφέρει θυσία. Η νηστεία έσβησε τη δύναμη του πυρός, έφραξε στόματα λεόντων, αναβιβάζει την προσευχή στον ουρανό. Η νηστεία είναι πρόοδος των οίκων, μητέρα της υγείας, παιδαγωγός των νέων, στολισμός των πρεσβυτέρων... Του νηστεύοντος οι οφθαλμοί είναι ήρεμοι, το βάδισμα σεμνό, το πρόσωπο σοβαρό, οι λόγοι του μετρημένοι, η καρδία του καθαρά... Αν θέλεις να κάνεις ισχυρό το πνεύμα σου, χαλιναγώγησε με νηστεία την σάρκα σου... Μην νομίσεις ότι η νηστεία περιορίζεται στις τροφές. Πραγματική νηστεία είναι η νηστεία των πέντε αισθήσεων. Τι το όφελος να νηστεύεις από τροφές και να ευρίσκεσαι σε φιλονικίες ή διαμάχες με τους δικούς σου, να κατατρώγεις τον αδελφό σου με την γλώσσα σου, να βλέπεις άσεμνα θεάματα, να ακούεις μουσική ή πράγματα που σε βλάπτουν και να μεθά η ψυχή σου όχι με οίνο, αλλά με θυμό!...». Αυτή είναι η αξία της πραγματικής και αληθινής νηστείας. Νηστεία και από τις τροφές, αλλά και από τα πάθη.
Με τη Νηστεία ο Ιωάννης ο Βαπτιστής έγινε ο «μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν». Οπλισμένος με τη νηστεία ο όσιος Αντώνιος συνέτριψε τις ορδές των δαιμόνων και τις εκδίωξε. Και αμέτρητο πλήθος χριστιανών αγίων, άνδρες και γυναίκες, εξαγνίστηκαν με τη νηστεία, ενδυναμώθηκαν με τη νηστεία και έγιναν οι μεγαλύτεροι ήρωες στην ανθρώπινη ιστορία. Γιατί κατόρθωσαν να κατανικήσουν εκείνον που ήταν ο ανυπέρβλητος εχθρός τους: τον εαυτό τους. Και με τη νίκη κατά του εαυτού τους, κατατρόπωσαν ταυτόχρονα τον κόσμο και τον σατανά.
Ο Μέγας Βασίλειος συνεχίζει: «Βλέπεις τι κάνει η νηστεία˙ και νόσους θεραπεύει και ρεύματα σωματικά ξηραίνει και δαίμονες εκβάλλει, και τον νουν λαμπρότερον καθιστά και καρδίαν καθαράν και σώμα αγιασμένο και στον Θρόνο του Θεού παρουσιάζει τον άνθρωποο. Μεγάλη δύναμη η νηστεία και μεγάλα κατορθώματα γίνονται με αυτήν. Αληθής νηστεία, η των κακών αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας˙ η τούτων ένδεια, νηστεία εστίν, αληθής και ευπρόσδεκτος. Η νηστεία ενδυναμώνει το νου».
Ο Άγιος Διόδωρος επισημαίνει: «Οι πραγματικοί ασκητές απέχουν από τροφές όχι επειδή λογαριάζουν τις ίδιες σαν κάτι κακό, αλλά επειδή με την αποχή και την εγκράτεια θέλουν να χαλιναγωγήσουν τα φλεγόμενα μέλη τους».
Αλλά και ο ίδιος ο Κύριος άρχισε το θείο έργο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους με μία μακρά, σαρανταήμερη νηστεία. Με το παράδειγμά Του μας δίδαξε πόσο σπουδαίο όπλο είναι η νηστεία. Με το όπλο αυτό, κατατρόπωσε τον σατανά στην έρημο και αντιμετώπισε τα τρία σατανικά πάθη με τα οποία τον πείραξε ο διάβολος, δηλαδή τα πάθη της άνεσης, της φιλοδοξίας και της φιλαργυρίας. Με αυτόν τον τρόπο μας έδειξε καθαρά ότι ως χριστιανοί πρέπει να αρχίσουμε τον αγώνα με την πραγματική νηστεία.
Στην Α' Οικουμενική Σύνοδο οι Άγιοι Πατέρες θέσπισαν τη νηστεία της Τεσσαρακοστής, κατά μίμηση της 40ήμερης νηστείας του Κυρίου, ώστε προετοιμασμένοι με προσευχή και ελεημοσύνη, με νηστεία και αγρυπνία, με δάκρυα και εξομολόγηση και καθαρή συνείδηση, να εορτάσουμε τις άγιες ήμερες των Παθών και της Αναστάσεως του Κυρίου μας. Και νηστεύουμε για τα δικά μας αμαρτήματα, λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και όχι για το Πάσχα ή τη Σταύρωση του Κυρίου μας.
᾽Ιδιόμελον τοῦ Τριῳδίου. Ἦχος πλ. β’.
Ἔφθασε καιρός, ἡ τῶν πνευματικῶν ἀγώνων ἀρχή, ἡ κατὰ τῶν δαιμόνων νίκη, ἡ πάνοπλος ἐγκράτεια, ἡ τῶν Ἀγγέλων εὐπρέπεια, ἡ πρὸς Θεὸν παῤῥησία· δι᾿αὐτῆς γὰρ Μωϋσῆς, γέγονε τῷ Κτίστῃ συνόμιλος, καὶ φωνὴν ἀοράτως, ἐν ταῖς ἀκοαῖς ὑπεδέξατο. Κύριε, δι᾿ αὐτῆς ἀξίωσον καὶ ἡμᾶς, προσκυνῆσαί σου τὰ Πάθη καὶ τὴν ἁγίαν Ἀνάστασιν, ὡς φιλάνθρωπος.
Καλή δύναμη στον αγώνα της Νηστείας,
μέσα στο «Στάδιο των Αρετών»!
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς