Στην Εκκλησιαστική μας παράδοση υπάρχουν δύο Ψυχοσάββατα. Το Σάββατο προ των Απόκρεω, διότι η επόμενη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου κατά την οποία όλοι θα κριθούμε. Το Σάββατο προ της Πεντηκοστής, διατρανώνεται η πίστη μας στην Εκκλησία, που ιδρύθηκε την Πεντηκοστή και ζητούμε την ευσπλαχνία του Θεού για ζώντες και κεκοιμημένους, να μας κατατάξει στη Βασιλεία Του.
Στα Ψυχοσάββατα η αγία μας Εκκλησία τελεί μνημόσυνα υπέρ πάντων των κεκοιμημένων και ετοιμάζουμε Κόλλυβα, καθώς και κάθε φορά που θέλουμε να τελέσουμε στο Ναό επιμνημόσυνη δέηση για την ανάπαυση των αγαπημένων κεκοιμημένων μας προσώπων. Τα κόλλυβα συμβολίζουν την κοινή ανάσταση των ανθρώπων. Δηλαδή όπως ο σπόρος του σιταριού πέφτει στη γη, θάβεται και χωνεύεται και σαπίζει χωρίς όμως να φθαρεί και στη συνέχεια φυτρώνει καλύτερος και ωραιότερος, έτσι και το νεκρό σώμα του ανθρώπου θάβεται στη γη και λιώνει, για να αναστηθεί και πάλι άφθαρτο και ένδοξο και αιώνιο. Την εικόνα αυτή μας δίδει ο Χριστός στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (κεφ. 12, στίχ. 24) για την Ανάστασή Του και ο απόστολος Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή (κεφ. 12, στίχοι 35-44). Με τα κόλλυβα υποβάλουμε αίτηση χάριτος για τους κεκοιμημένους μας στον δίκαιο Κριτή, επειδή ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και η τελική κρίση ακόμη δεν έγινε και ευχόμεθα «ο Θεός να τον αναπαύσει».
Ο ιδιαίτερος λόγος που καθιέρωσε η Εκκλησία μας το μέγα Ψυχοσάββατο, παρ’ ότι κάθε Σάββατο είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους, είναι ο εξής: Επειδή πολλοί κατά καιρούς απέθαναν μικροί ή στην ξενιτιά ή στη θάλασσα ή στα όρη και τους κρημνούς ή άλλοι λόγω πτώχειας, δεν αξιώθηκαν των διατεταγμένων μνημοσυνών, «οι θείοι Πατέρες φιλανθρώπως κινούμενοι θέσπισαν το μνημόσυνο αυτό υπέρ πάντων των απ’ αιώνος ευσεβώς τελευτησάντων Χριστιανών». Συγχρόνως, ενθυμούμενοι και εμείς το θάνατο «διεγειρόμεθα προς μετάνοιαν…».
Συγκεκριμένα τους κεκοιμημένους μας τους βοηθάμε με προσευχές, με την ευχή, Κύριε Ιησού Χριστέ ανάπαυσε τον ή τους δούλους σου…, με το πρόσφορο -έτοιμο ή ζυμωτό- που το πάμε στον ναό με τα ονόματα των ζώντων και κεκοιμημένων, με τα κόλλυβα –τα τρισάγια ή τα μνημόσυνα, με τη συμμετοχή μας σε σαρανταλείτουργα και με ιδιαίτερες Θείες Λειτουργίες και σωστή συμμετοχή μας σ’ αυτές· (είναι η πιο ευπρόσδεκτη θυσία και προσφορά στο Θεό).
Επιπλέον τους βοηθάμε με ελεημοσύνες· Πρόκειται για την βοήθεια που προσφέρει ο πιστός στον Θεό (στο παγκάρι του ναού για το κερί, χρήματα για το κτίσιμο του ναού, συμμετοχή στην αγιογράφηση του ναού κλπ.) και στον άνθρωπο (σε πτωχούς, ιδρύματα, φιλανθρωπικούς συλλόγους, γραφεία εξωτερικής ιεραποστολής, αλλά και για τους κεκοιμημένους μας).
Πατερικές συμβουλές
*«Αυτά που προσφέρονται με πίστη στον Θεό, φέρνουν πίσω πλούσια την ανταμοιβή, τόσο σε εκείνον που προσφέρει, όσο και σε εκείνον για τον οποίο προσφέρονται» (Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος).
*«Στη διαθήκη σου βάλε να σε κληρονομήσει μαζί με τα παιδιά σου ο Δεσπότης Χριστός. Βάλε στο χαρτί και το όνομα του Κριτή και μην παραλείπεις τους πτωχούς». «Ας προσφέρουμε γι’ αυτούς που έφυγαν ελεημοσύνες, διότι πραγματικά αυτές τους εξασφαλίζουν μεγάλη βελτίωση και ωφέλεια» (Άγιος Ι. Χρυσόστομος).
*«Όπως ανακουφίζουμε τους φυλακισμένους με αναψυκτικά κ.τ.λ. που τους πηγαίνουμε, έτσι τους νεκρούς τους ανακουφίζουμε με τις προσευχές και τις ελεημοσύνες που κάνουμε για την ψυχή τους» (Γέροντας Παΐσιος).
*Η ανωτέρω βοήθεια φαίνεται εναργέστατα και στη διήγηση του Παπαδημήτρη Γκαγκαστάθη στο ομώνυμο βιβλίο, στη σελ. 81. «Ο Θεός θέλει να βοηθήσει τους κεκοιμημένους, γιατί πονάει για τη σωτηρία τους… Με τα κόλλυβα Του δίνουμε το δικαίωμα να επεμβαίνει… Γι’ αυτό η Εκκλησία μας έχει τα κόλλυβα και τα μνημόσυνα… Έχουν την δυνατότητα και από την κόλαση να βγάλουν ψυχή» (Γ.Παΐσιος, ΛΟΓΟΙ Δ΄σελ. 278).
Ἀπολυτίκιον Ἦχος πλ. δ’.
Ὁ βάθει σοφίας φιλανθρώπως πάντα οἰκονομῶν, καὶ τὸ συμφέρον πᾶσιν ἀπονέμων, μόνε Δημιουργέ, ἀνάπαυσον Κύριε τὰς ψυχὰς τῶν δούλων σου, ἐν σοὶ γὰρ τὴν ἐλπίδα ἀνέθεντο, τῷ ποιητῇ καὶ πλάστῃ καὶ Θεῷ ἡμῶν.
Δόξα Πατρί… Καὶ νῦν… Θεοτοκίον.
Σὲ καὶ τεῖχος καὶ λιμένα ἔχομεν, καὶ πρέσβιν εὐπρόσδεκτον, πρός, ὃν ἔτεκες Θεόν, Θεοτόκε ἀνύμφευτε, τῶν πιστῶν ἡ σωτηρία.
Εκ της Ιεράς Μονής