Ο άγιος Ιωάννης κατάγονταν από την Καππαδοκία, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κων/πολη και όντας έφηβος ασχολούνταν με το επάγγελμα του χαράκτη. Όμως ήταν ψυχή αφιερωμένη στα θεία και κάθε μέρα μελετούσε την Αγία Γραφή και άλλα πατερικά βιβλία, πλουτίζοντας τις γνώσεις του. Από παιδί διακρίθηκε για τη σπάνια εγκράτειά του και γι’αυτό απέκτησε το προσωνύμιο του Νηστευτή. Ο Πατριάρχης Κων/πόλεως Ιωάννης Γ΄ εκτίμησε τον ιερό του ζήλο και τον χειροτόνησε διάκονο, υπηρετώντας τον ναό της Αγίας Σοφίας.
Από τη θέση αυτή ανέπτυξε ιδιαίτερα την ελεημοσύνη, βοηθώντας πλήθος φτωχών και άλλων απόρων. Αργότερα, έγινε πρεσβύτερος και μετά το θάνατο του Πατριάρχη Ευτυχίου, με κοινή υπόδειξη αρχόντων και λαού, εκλέχτηκε διάδοχός του ο Ιωάννης Δ΄ ο Νηστευτής επί βασιλέως Μαυρικίου το 582 μ.Χ.
Ο Ιωάννης ως Πατριάρχης έλαμψε με την αρετή του. Η Σύνοδος των Πατριαρχών το 587 που συνήλθε στην Κων/πολη, του απένειμε τον τίτλο «οικουμενικός». Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Σωφρόνιος τον αποκάλεσε «σκήνωμα πάσης αρετής». Εκοιμήθη στις 2 Σεπτεμβρίου του 595 και το λείψανό του ετάφη στο ναό των Αγίων Αποστόλων.
Από τον λόγο του Αγίου Ιωάννη του Νηστευτή περί μετανοίας και εγκρατείας, αναφέρουμε ορισμένες συμβουλές:
* Πρόσεξε, αν νήστεψες, μην καυχηθείς· εάν ελέησες, μην καμαρώσεις. Αλλά καλύτερα, αφού περάσει η νηστεία, να λογαριάσεις τι κέρδισες από την ασιτία. Μήπως, δηλαδή, πέρασες και βγήκες τέτοιος όπως και όταν μπήκες;
* Πρόσεξε ποιά άραγε αμαρτία μπόρεσες να καθαρίσεις ή σε ποιο πράγμα έγινες καλύτερος απ’ ό,τι ήσουν ή ποιο κατόρθωμα απέκτησες ή ποιο ελάττωμα διόρθωσες· αν σταμάτησες την οργή ή την κοροϊδία, αν δεν κατηγόρησες τον αδελφό σου, αν σταμάτησες τον όρκο ή αν κατόρθωσες κάποιο έργο από τα καλά.
* Εάν, τέλος, είχες αποχή μόνο από τα φαγητά ενώ από τα άλλα καλά κανένα δεν πέτυχες, σε τι ωφελήθηκες από το να μην τρως;
* Μπορεί να σου πει κάποιος: Πράγματι, δεν μπόρεσες να νηστέψεις· γιατί όμως δεν συμφιλιώθηκες με τους εχθρούς σου; Γιατί συνέχισες να παραμένεις στην κακία και τον φθόνο;
* Γιατί θύμωσες εναντίον εκείνου που σε λύπησε; Και όχι μόνο αυτά, αλλά παρέμεινες σταθερά στη μνησικακία, από την οποία άλλο χειρότερο κακό δεν υπάρχει (…).
* Νήστεψες από τροφή; Δες από ποια αμαρτία απαλλάχθηκες ή σε τι έγινες καλύτερος ή ποια ελαττώματα διόρθωσες.
* Γι’ αυτό, αμέσως, σαν να βρίσκεσαι μπροστά στο κριτήριο του Κυρίου όπου ούτε η ρητορική ικανότητα ισχύει ούτε συνήγοροι βοηθούν και η ψυχή σου περνάει μέσα από το πυρ, στείλε νωρίτερα δροσιά, κίνησε τις πηγές των δακρύων.
* Ανάλογα με τα αμαρτήματα, ας είναι και τα δάκρυά σου (…). Εάν είναι μεγάλο το σφάλμα, μεγαλύτερος ποταμός δακρύων σου χρειάζεται. Και αν έχεις κατακτήσει την καθαρότητα, δάνεισε σε άλλον το δάκρυ σου και κλάψε για τον αδελφό σου που αμάρτησε.
* Απ’ όπου ξεκίνησε η αμαρτία, από εκεί να ξεκινήσει και η πηγή της θεραπείας. Και προτού κλείσει η πόρτα ας μετανοήσουμε. Όπου η αμαρτία εκεί και η λύση αυτής.
* Όχι εδώ να γίνεται η αμαρτία και να περιμένουμε τη μετάνοια στον ουρανό. Διότι έχει εξουσία ο Σωτήρας μας, που μας λυτρώνει από την αμαρτία, να τη συγχωρεί εδώ πάνω στη γη.
* Εκεί που νομίζει κανείς ότι στέκεται καλά, να προσέχει μην πέσει (Α’ Κορ.). Όποιος όμως έφτασε στο σημείο της πτώσεως, ας φροντίσει να σηκωθεί.
* Ας μη μείνει πεσμένος· να ξέρει ότι υπάρχει ο Κύριος που ανασηκώνει τους πεσμένους. Παρηγοριά υπάρχει και για τον πεσμένο, όταν όμως δεν παραμείνει στην πτώση του.
Αποσπάσματα από τον λόγο «Περί μετανοίας» του Αγίου Ιωάννου του Νηστευτού, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως (6ος αι.)
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ'. Ταχύ προκατάλαβε.
Χρισθείς θείω Πνεύματι, τῆς Ἐκκλησίας ποιμήν, Θεώ Ἱεράτευσας, ἀγγελικῶς ἐπί γῆς, Ἰωάννη Πατήρ ἡμῶν, σὺ γὰρ διά νηστείας, σεαυτόν ἐκκαθάρας, κάθαρσιν τῶν πταισμάτων, τῷ σῷ λόγῳ παρέχεις, τοῖς πόθῳ Ἱεράρχα θερμῶς προστρέχουσι.
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς