Τῇ Πέμπτῃ τῆς Ε΄ Ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν, κατὰ τὴν ἀρχαίαν
παράδοσιν,
ψάλλομεν τὴν
κατανυκτικήν Ἀκολουθίαν
τοῦ Μεγάλου καὶ κατανυκτικοῦ Κανόνος.
Ο άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης
(660-740 μ.Χ.) εποίησε τον Μεγάλο Κανόνα, ο οποίος αποτελείται από εννέα Ωδές,
11 Ειρμούς και 250 τροπάρια και ψάλλεται σε ήχο πλάγιο δεύτερο. Ο Μέγας Κανὼν είναι ύμνος εκτενής βαθιάς
συντριβής και συγκλονιστικής μετανοίας. Η αξία του είναι μεγίστη στην
εκκλησιαστική ποίηση και λατρεία για το αγιογραφικό, θεολογικό και διδακτικό
περιεχόμενο. Το θέμα στη διάρθρωσή του είναι πρωτότυπο, έντονα δραματικό και
πλαισιώνεται από τη χρήση πλήθους παραδειγμάτων, που αποβλέπουν στην παρακίνηση
της ψυχής για ταπείνωση και μετάνοια, να μιμηθεί τις καλές πράξεις των ευσεβών
και να αποφύγει τις κακές των ασεβών.
Τα περισσότερα από τα βιβλικά
παραδείγματα προέρχονται από την Παλαιά Διαθήκη. Η θ´ ωδή αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη
(Λουκ.1,46-55) κυρίως στον Χριστό και στα θαύματά Του που διακηρύττουν τα ιερά
Ευαγγέλια. Μαζί με την ακολουθία του Μεγάλου Κανόνα ψάλλεται και Κανόνας
αφιερωμένος στην αγία Μαρία την Αιγυπτία, με ακροστιχίδα: «Σὺ ἡ ὁσία
Μαρία βοήθει».
Ο Κανών ψάλλεται μετά του στίχου: «Ἐλέησόν με ὁ Θεός, ἐλέησόν με». και αποβλέπει στην εγρήγορση
των χριστιανών για πνευματικό αγώνα με πνεύμα μετανοίας, βαθιάς συντριβής με
συναίσθηση της αμαρτωλότητος και εκζήτηση του θείου ελέους. Η ψυχή που
αισθάνεται το βάρος της αμαρτίας και γεύεται την πικρία για την απομάκρυνση από
τον Θεό, με τις τραγικές διαστάσεις της, κατανύσσεται, θρηνεί, συντρίβεται και
οδηγείται στο δρόμο της επιστροφής στον Θεό, στην πηγή της αληθινής ζωής. Έτσι
ο πιστός εξαγνισμένος θα προσκυνήσει τα Άγια Πάθη του Κυρίου και θα μετάσχει
στο δείπνο της Ανάστασής Του.
Ο άγιος Ανδρέας συνέθεσε τα κατανυκτικά
τροπάρια σε πρώτο πρόσωπο, περιγράφοντας την ψυχική του κατάσταση ως ο πρώτος
αμαρτωλός. Με τον τρόπο αυτόν αποδίδει απόλυτα το πνεύμα της ταπεινώσεως και
μετανοίας, το οποίο διέθεταν όλοι οι άγιοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Το
αποτέλεσμα είναι διδακτικό, διότι αποκαλύπτει την αμαρτία και οδηγεί στη
μετάνοια και στη συγγνώμη. «Ἡμάρτηκα,
ἐπλημμέλησα, καὶ ἠθέτησα τὴν ἐντολήν
σου. ὅτι ἐν ἁμαρτίαις
προήχθην, καὶ προσέθηκα
τοῖς μώλωψι τραῦμα ἐμοί, ἀλλ' αὐτὸς μὲ ἐλέησον ὡς εὔσπλαγχνος, ὁ τῶν
Πατέρων Θεός».
Μαρτυρικὸν.
Τὸν
θώρακα τῆς Πίστεως, ἐνδυσάμενοι καλῶς, καὶ τῷ τύπῳ τοῦ Σταυροῦ, καθοπλίσαντες ἑαυτούς, στρατιῶται εὐσθενεῖς ἀνεδείχθητε,
τοῖς τυράννοις ἀνδρείως ἀντικατέστητε, καὶ διαβόλου τὴν πλάνην κατηδαφίσατε.
νικηταὶ γενόμενοι, τῶν στεφάνων ἠξιώθητε. Πρεσβεύσατε ἀεὶ ὑπὲρ ἡμῶν, εἰς τὸ σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Θεοτοκίον.
Δέχου τὰς φωνὰς τῶν οἰκετῶν σου, πάναγνε Παρθένε Θεοτόκε, καὶ πρέσβευε ἀπαύστως, πλημμελημάτων
λύσιν, καὶ εἰρήνην δωρηθῆναι ἡμῖν.
Κοντάκιον αὐτόμελον.
Ἦχος πλ. β'.
Ψυχή μου ψυχή μου, ἀνάστα, τὶ καθεύδεις; τὸ τέλος ἐγγίζει, καὶ μέλλεις θορυβεῖσθαι, ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσηταί σου Χριστὸς ὁ
Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών, καὶ τὰ πάντα πληρῶν.
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς