Περί
ταπεινοφροσύνης
(Διά την
υψίστην ταπεινοφροσύνην, η οποία αποκτάται
με μυστικόν
τρόπον και εξολοθρεύει τα πάθη)
«Εκείνος που θέλει να διηγείται με λόγια την
αίσθηση και την ενέργεια της αγάπης του Κυρίου στην κυριολεξία της, και της
αγίας ταπεινοφροσύνης καθώς πρέπει, και της μακαρίας αγνότητος αληθινά, και της
θείας ελάμψεως παραστατικά, του φόβου του Θεού και της εσωτερικής πληροφορίας
αλάνθαστα, και φαντάζεται ότι θα δώσει να καταλάβουν αυτά τα πράγματα με την
εξήγησή του όσοι δεν τα έχουν γευθεί προσωπικά, αυτός ομοιάζει με εκείνον πού θέλει
να εξηγήσει με λόγια και παραδείγματα, πόσο γλυκό είναι το μέλι σε εκείνους που
ποτέ δεν το γεύθηκαν.
Ο παρών λόγος παρουσίασε ενώπιόν μας
προς εξέταση έναν θησαυρό, ο οποίος βρίσκεται ασφαλισμένος μέσα σε οστράκινα
σκεύη ή καλύτερα σε ανθρώπινα σώματα. Έναν θησαυρό που η ποιότης του δεν μπορεί
καθόλου να κατανοηθεί με λόγια. Έχει δε ο θησαυρός αυτός από έξω μόνο μία
επιγραφή, η οποία είναι ακατανόητη και παρέχει πολλή και ατελείωτη ερευνητική
προσπάθεια σε όσους ζητούν να την εξηγήσουν με λόγια. Και η επιγραφή αυτή έχει
ως εξής.
«Η ΑΓΙΑ
ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ»
Όσοι οδηγούνται από το πνεύμα του Θεού
ας έλθουν μαζί μας στο νοερό και πάνσοφο τούτο συνέδριο και ας κρατούν νοερώς
στο χέρι τους θεόγραπτες πλάκες - γνώσεις. Άρχισε λοιπόν το συνέδριο.
Συγκεντρωθήκαμε και συζητήσαμε και ερευνήσαμε εξεταστικά την σημασία της
σπουδαίας αυτής επιγραφής.
-Ένας έλεγε ότι ταπεινοφροσύνη είναι το να λησμονείς
αμέσως τα κατορθώματά σου.
-Άλλος, το να θεωρείς τον εαυτό σου πιο τελευταίο και πιο
αμαρτωλό από όλους.
-Άλλος, το να γνωρίσεις καλά με τον νου σου την δική σου
αδυναμία και ασθένεια.
-Άλλος, το να προλαμβάνεις σε φιλονικίες να διαλύεις
πρώτος την οργή.
-Άλλος, το να γνωρίζεις καλά την χάρη και την ευσπλαχνία
του Θεού.
-Άλλος να αισθάνεσαι ψυχική συντριβή και να απαρνείσαι το
δικό σου θέλημα.
Και αφού τα άκουσα όλα αυτά, τα εξέτασα
μόνος μου με πολλή περίσκεψη και προσοχή, δεν κατόρθωσα με όσα άκουσα να
καταλάβω την έννοια της μακάριας ταπεινοφροσύνης.
Για αυτό ως έσχατος όλων, αφού μάζεψα
όπως ο σκύλος τα ψίχουλα από το τραπέζι που έπεσαν των γνωστικών εκείνων και
μακαρίων Πατέρων, κατέληξα στον εξής ορισμό. Η ταπεινοφροσύνη είναι η ανώτερη
χάρις της ψυχής, η οποία μπορεί να ονομασθεί μόνο από όσους την δοκίμασαν εκ πείρας.
-Είναι ανέκφραστος πλούτος, ονομασία
Θεού, δωρεά του Θεού, εφ όσον Εκείνος λέγει «Μάθετε ουκ απ΄ Αγγέλου, ουκ απ΄
ανθρώπου, ουκ από δέλτου, αλλ΄ απ΄ εμού», δηλαδή από την ενοίκησί μου και την
έλλαμψί μου και την ενέργειά μου μέσα σας, «ότι πράος ειμί και ταπεινός τη
καρδία και τω λογισμώ και τω φρονήματι, και ευρήσετε ανάπαυσιν πολέμων και
κουφισμόν λογισμών ταις ψυχαίς υμών» (πρλβ. Ματθ. 11,29).
Άλλο πράγμα είναι το να υπερηφανεύεται
κανείς, και άλλο να μην υπερηφανεύεται και άλλο το να μην ταπεινώνεται. Ο
πρώτος καθημερινά κρίνει τους άλλους. Ο δεύτερος δεν κρίνει τους άλλους πλην
όμως δεν κατακρίνει και τον εαυτό του. Ο τρίτος
αν και απαλλαγμένος από την καταδίκη, καταδικάζει ο ίδιος συνεχώς τον
εαυτό του. Άλλο πράγμα είναι το να ταπεινοφρονεί κανείς, και άλλο το να
αγωνίζεται να ταπεινοφρονεί, και άλλο το να επαινεί τον ταπεινόφρονα. Το πρώτο
είναι των τέλειων, το δεύτερο των αληθινών υποτακτικών και το τρίτο όλων των
πιστών.
Σε κάποιον αγωνιστή που προσπαθούσε να
κατακτήσει την μακάρια ταπείνωση, οι ανόσιοι δαίμονες έσπερναν επαίνους στην
καρδιά. Εκείνος δε μηχανάται κατόπιν θείου φωτισμού κάποιο ευσεβές τέχνασμα,
για να νικήσει την πονηρία των δαιμόνων.
Σηκώνεται λοιπόν αμέσως και γράφει στο
τοίχο του κελιού του τα ονόματα των πλέον υψηλών αρετών, δηλαδή της τέλειας
αγάπης, της Αγγελικής ταπεινοφροσύνης, της καθαρής προσευχής, της αφθάρτου
αγνότητας και των παρομοίων. Όσες φορές λοιπόν άρχιζαν να τον επαινούν οι
λογισμοί τους έλεγε: «Ας πάμε στον έλεγχο».
Πλησιάζοντας στον τοίχο διάβαζε τα
ονόματα των αρετών και απευθυνόμενος στον εαυτό του έλεγε: «Όταν αποκτήσεις
αυτές, ας γνωρίζεις ότι ακόμη βρίσκεσαι μακριά από τον Θεόν».
Ποια είναι η δύναμις και η ουσία αυτού
του ηλίου, (δηλαδή της ταπεινοφροσύνης), δεν μπορούμε να την παρουσιάσουμε.
Μόνο από τις ενέργειές της και από τις ιδιότητές της κατορθώνουμε να
κατανοήσουμε την βαθύτερη ουσία της. Η ταπεινοφροσύνη είναι θεϊκή σκέπη που
σκεπάζει τους οφθαλμούς μας, για να μη βλέπουμε τα κατορθώματά μας. Θα
γνωρίσεις και δεν θα απατηθείς ότι απέκτησες μέσα σου την οσία ταπείνωση, από
το πλήθος του αρρήτου φωτός και από τον απερίγραπτο έρωτα της προσευχής. Πριν
κατακτηθούν αυτά προηγείται μία κατάσταση, κατά την οποία η καρδιά δεν
περιφρονεί τους αμαρτάνοντας ούτε κατακρίνει τα αμαρτήματά τους. Και πριν από
αυτή την κατάσταση προηγείται άλλη, κατά την οποία η καρδιά μισεί κάθε
κενοδοξία. Όποιος επέτυχε την γνώση του εαυτού του, αυτός αισθάνθηκε τον φόβο
του Κυρίου και βαδίζοντας με την αίσθηση αυτή, έφθασε στην πύλη της αγάπης. Η
ταπείνωση είναι η πύλη της ουρανίου βασιλείας που εισάγει σ’ αυτήν όσους την
πλησιάζουν.
Στην οσία ταπείνωση υπάρχουν ενώπιον του
Θεού διάφορες βαθμίδες αναβάσεως, η τριακοστή, η εξηκοστή, και η εκατοστή. Στην
τελευταία βαθμίδα καταφέρνουν να ανέβουν οι απαθείς, στην μεσαία οι ανδρείοι και
στην πρώτη όλοι…
Κοντάκιον. Ἦχος α'. Χορὸς Ἀγγελικός
Καρπούς ἀειθαλεῖς, ἐκ τῆς βίβλου προσφέρων, διδάγματα σοφέ,
καθηδύνεις καρδίας, τῶν τούτοις
μετά νήψεως, προσεχόντων μακάριε· Κλίμαξ γάρ ἐστι, ψυχὰς ἀνάγουσα
γῆθεν, πρὸς οὐράνιον, καί διαμένουσαν δόξαν, τῶν πίστει τιμώντων σε.
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς