Η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού στη βυζαντινή τέχνη

 Η απεικόνιση του εσχατολογικού αυτού θέματος της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού με την αμοιβή των δικαίων και την τιμωρία των αμαρτωλών, έχει διδακτικό και σωτηριολογικό χαρακτήρα. Η αίσθηση που αναδίδεται από την παράσταση αυτή είναι όντως συγκλονιστική. Όταν την μελετούμε, αναδύεται μπροστά μας ο προσωπικός μας θάνατος, που είναι και η προσωπική μας Δευτέρα Παρουσία. Η παράσταση είναι πολυπρόσωπη, γνωστή από τον 11ο αιώνα και έχει τις βασικές ενότητες: ο Χριστός-Κριτής, η Δέηση και οι Δώδεκα Απόστολοι, η Ετοιμασία του Θρόνου με το Θεϊκό Χέρι, ο Πύρινος Ποταμός, ο Παράδεισος και η Κόλαση. Η εικονογραφία έχει ως εξής:

 

Στο ανώτατο τμήμα του τοίχου, δεσπόζει ο Xριστός-Κριτής ένθρονος μέσα σε στρογγυλή δόξα και εκατέρωθεν η Παναγία και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος σε δέηση. Την κεντρική σύνθεση του τρίμορφου της «Δέησης», πλαισιώνουν οι δώδεκα Απόστολοι, οι οποίοι παρακάθονται επάνω σε σύνθρονο σε στάση ευλογίας και με κλειστό ειλητό. Πίσω από το σύνθρονο των Αποστόλων, διακρίνονται όρθιοι ισάριθμοι άγγελοι. Ο πύρινος ποταμός ξεκινά από τη δόξα του Χριστού και στρέφεται προς τα νότια της παράστασης, για να οδηγηθεί πλατύτερος στο χώρο της κόλασης.

Κάτω από τη δόξα του Κυρίου, τοποθετείται το θέμα της Ετοιμασίας του Θρόνου. Εικονίζεται πολυτελής Θρόνος πάνω στον οποίο τοποθετείται ο Σταυρός και τα σύμβολα του Πάθους, η λόγχη και ο σπόγγος, ενώ άγγελοι και εξαπτέρυγα χερουβείμ ως φρουροί παραστέκονται πίσω από το Θρόνο. Οι μορφές του Αδάμ και της Εύας αποδίδονται γονυπετείς και ικέτες, εκατέρωθεν του Θρόνου. Κάτω από την Τράπεζα, ζωγραφίζεται το τεράστιο Θεϊκό χέρι, που κρατεί στην κλειστή χούφτα πολλά γυμνά μικρά παιδιά, που είναι η προσωποποίηση των ψυχών των δικαίων και στη συνέχεια, ο Ζυγός της δικαιοσύνης ή Ψυχοστασία και η Ανάσταση των νεκρών.

Εκατέρωθεν του Θρόνου, σε δύο επιγραφές διατυπώνονται στίχοι του Eυαγγελίου. Στα δεξιά του Θρόνου κοντά στους χορούς των Αγίων, αναγράφεται η επιγραφή: «Δεῦτε, οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου…», ενώ στα αριστερά: «Πορεύεσθε ἀπ᾽ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ…». 

Ακολούθως, παριστάνονται εκατέρωθεν και χοροί Αγίων: Αποστόλων, Προφητών, Οσίων, άλλοι χοροί Αγίων, Ιεραρχών, Μαρτύρων. Οι μορφές διατάσσονται πυκνά, με τα ιδιαίτερα φυσιογνωμικά τους χαρακτηριστικά και ειδικές ενδυμασίες. Κάτω από τους χορούς των Αγίων, απεικονίζεται ο Παράδεισος με την Θεοτόκο ως κεντρική μορφή, ενώ αντίστοιχα στο Βύθιο Δράκοντα, καταλήγει ο πύρινος ποταμός με τους αμαρτωλούς.

Η απεικόνιση του θέματος της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού συνηθίζεται σε τοιχογραφίες  και σε φορητές εικόνες, συνήθως παριστάνεται στον δυτικό τοίχο των Ναών.

Κοντάκιον. Ἦχος α´.

Ὅταν ἔλθῃς ὁ Θεός, ἐπὶ γῆς μετὰ δόξης, καὶ τρέμωσι τὰ σύμπαντα· ποταμὸς  δὲ τοῦ πυρὸς πρὸ τοῦ Βήματος ἕλκῃ, καὶ βίβλοι ἀνοίγωνται, καὶ τὰ κρυπτὰ δημοσιεύωνται· τότε ῥῦσαί με, ἐκ τοῦ πυρὸς τοῦ ἀσβέστου, καὶ ἀξίωσον, ἐκ δεξιῶν σου με στῆναι, Κριτὰ δικαιότατε.

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς