Η Γέννηση της Θεοτόκου στην εικονογραφία
αποτυπώνεται σύμφωνα με την παράδοση της διδασκαλίας της Εκκλησίας μας. Η
ερμηνεία της εικόνας είναι του Χρήστου Γ. Γκότση «Ὁ Μυστικός
Κόσμος τῶν Βυζαντινῶν Εἰκόνων», τ.2, σ. 43-48.
«O βυζαντινός αγιογράφος της εικόνος της
Γεννήσεως της Θεοτόκου ακολουθεί στην ένταξη των σχετικών σκηνών το απόκρυφο
Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου διά να υπογραμμίσει τη θαυματουργική Γέννηση της
Θεοτόκου. Ταυτοχρόνως όμως μένει πιστός στη διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως την
βλέπομε στα τροπάρια της εορτής. Διά τούτο ενώ εικονίζει την Θεοτόκο εντός λίκνου,
ως βρέφος εσπαργανωμένο, δέν παραλείπει να επιγράψει υπεράνω της κεφαλής της τα
συνήθη συμπιλήματα ΜΡ – ΘΥ (Μήτηρ Θεού).
Σε όλα σχεδόν τα τροπάρια τόσον της
εορτής της Γεννήσεως της Θεοτόκου, όσον και της Συλλήψεως της Αγίας Άννης (9
Δεκεμβρίου), τονίζεται ότι η «γεννηθεῖσα ή
συλληφθεῖσα» παιδίσκη είναι Μητέρα
του Θεού.
Στην εικόνα, δεσπόζει η μορφή της Αγίας
Άννης, που εικονίζεται μισοκαθισμένη στο κρεββάτι. Με την αριστερά της χείρα,
που μόλις προβάλλει από το ολοκόκκινο μαφόριό της, στηρίζει την κεκλιμένη
κεφαλή της. Οι ευσεβείς σκέψεις, στις οποίες έχει βυθισθεί, λόγῳ του παραδόξου θαύματος,
διαβάζονται στην έκφραση του προσώπου της.
Στο μέσον της εικόνος εικονίζονται οι
υπηρέτριες, αι «παιδίσκαι», που σπεύδουν να δώσουν φαγητό στη λεχώ και να την
περιποιηθούν. Η μεσαία ίσως να είναι η Ιουδίθ, την οποία κατ᾽ όνομα αναφέρει το
Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Μία από τις υπηρέτριες μέ ριπίδιο κάμνει αέρα στην
Άννα.
Η σκηνή στο άνω αριστερό μέρος της
εικόνος έχει εμπνευσθεί από την συνάντηση του Ιωακείμ και της Άννης μετά την
αναγγελία υπό του αγγέλου περί αποκτήσεως τέκνου. Οι δύο ευτυχισμένοι γονείς
εναγκαλίζονται και ασπάζονται στην πύλη του σπιτιού των (ή στην Χρυσή πύλη της
πόλεως). Η Αγία Άννα λέγει στον άνδρα της, κατά το Πρωτευαγγέλιο: «Νῦν οἶδα ὅτι Κύριος ὁ Θεός εὐλόγησέ με σφόδρα…».
Στο δεξιό μέρος της εικόνος εικονίζεται
ο Ιωακείμ σε στάση προσευχής. Σε αυτή την ιερή στιγμή τον ευρήκε ο άγγελος, που
του μετέφερε την χαρμόσυνη είδηση. Ο Ιωακείμ ευρίσκεται απέναντι από την
Θεοτόκο, έχει στραμμένο το βλέμμα του προς αυτήν και συνομιλεί μαζί της.
Πλησίον της νεογεννήτου Παναγίας,
κάθεται γνέθουσα μία παιδίσκη.
Στην όλη εικόνα κυριαρχεί ο τόνος της
χαράς. Τα χρώματα των ενδυμάτων και των αρχιτεκτονημάτων είναι ζωηρά, τα
πρόσωπα φωτεινά, όπως άλλωστε ταιριάζει στη γέννηση τέκνου, ύστερα από πολλά
χρόνια αναμονής».
Παραθέτουμε και ένα απόσπασμα από τον
Λόγο του Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού «Εἰς τό
Γενέσιον τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου» σε νεοελληνική
απόδοση. «Καλότυχο ζευγάρι, Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα,
κι ἀληθινὰ ἁγνότατο.
Ἀπ᾿ τὸν
καρπὸ τῶν σπλάγχνων σας γίνατε γνωστοί, καθὼς εἶπε ὁ Κύριος κάπου: «Θὰ τοὺς γνωρίσετε καλὰ ἀπὸ τοὺς καρποὺς ποὺ θὰ
κάνουν». Μὲ τὴ ζωή σας δώσατε χαρὰ στὸ Θεὸ καὶ γίνατε ἄξιοι τῆς κόρης ποὺ γεννήσατε. Ζώντας τὴ ζωή σας μὲ ἁγνότητα καὶ ἁγιότητα
καρποφορήσατε τὸ στολίδι τῆς παρθενίας, παρθένο προτοῦ νὰ γεννήσει, παρθένο τὴν ὥρα ποὺ γεννοῦσε, καὶ παρθένο ἀφοῦ
γέννησε, τὴ μοναδικὴ ποὺ μένει καὶ σὲ νοῦ καὶ σὲ ψυχὴ καὶ σὲ σῶμα πάντοτε παρθένος. Ἔτσι ἔπρεπε νὰ γίνει, ἡ παρθένος ποὺ βλάστησε ἀπό τὴ δική σας ἁγνότητα νὰ γεννήσει σωματικὰ τὸ
μονάκριβο, μονογέννητο φῶς, μὲ τὴν εὐδοκία ἐκείνου ποὺ τὸ
γέννησε ἀσώματα. Φῶς ποὺ δὲν
γεννάει, ἀλλὰ πάντοτε γεννιέται ἀπὸ φῶς, ποὺ ἡ
γέννηση εἶναι ἡ ξεχωριστὴ προσωπική του ἰδιότητα. Σὲ πόσα θαύματα καὶ σὲ
πόσες συμφωνίες ἔγινε ἐργαστήριο αὐτὴ ἡ
Κόρη! Ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπὸ
στείρα, γέννησε μὲ τρόπο
παρθενικὸ Ἐκεῖνον,
ποὺ ἕνωσε θεότητα καὶ ἀνθρωπότητα,
πόνο καὶ ἀπάθεια, τὴ ζωὴ καὶ τὸ
θάνατο, γιὰ νὰ νικηθεῖ ἔτσι
σ᾿ ὅλα τὸ χειρότερο ἀπὸ τὸ καλύτερο. Κι᾿ ὅλα αὐτὰ γιὰ τὴ δική μου σωτηρία, Δέσποτα. Τόσο πολὺ μ᾿ ἀγάπησες,
ὥστε μ᾿ ἔσωσες
ὄχι μὲ ἀγγέλους,
οὔτε μὲ κάποιο ἄλλο δημιούργημα, ἀλλὰ ὅπως ἀκριβῶς ἐσὺ ὁ ἴδιος
μὲ ἔπλασες τὴν πρώτη φορά, ἔτσι πάλι ἐσὺ ὁ ἴδιος ἐργάσθηκες καὶ γιὰ τὴν ἀνάπλασή μου. Γι᾿ αὐτὸ
χορεύω καὶ λέω μεγάλα λόγια καὶ νιώθω μεγάλη χαρά, καὶ ξαναγυρίζω πάλι πίσω στὴν πηγὴ τῶν
θαυμάτων καὶ
πλημμυρισμένος μὲ τὸ νάμα τῆς εὐθυμίας, ἁρπάζω τὴν κιθάρα τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος καὶ θεϊκὸ ὕμνο τραγουδῶ στὴ γέννησή της».
Ἀπολυτίκιο
της εορτής. Ἦχος δ’.
Ἡ γέννησίς σου Θεοτόκε, χαρὰν ἐμήνυσε πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ· ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος
τῆς δικαιοσύνης, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ λύσας
τὴν κατάραν, ἔδωκε τὴν εὐλογίαν· καὶ καταργήσας τὸν θάνατον, ἐδωρήσατο ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον.
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς