Αγίου
Γρηγορίου Παλαμά:
«Περί
προσευχής και καθαρότητος της καρδίας»
Η δευτέρα Κυριακή των Νηστειών είναι
αφιερωμένη σε μία από τις μεγάλες μορφές των Πατέρων της Εκκλησίας μας, στον
Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης (1347-1359). Βαθυστόχαστος
ασκητής του Αγίου Όρους κι εμπνευστής της ησυχαστικής κίνησης, δίδασκε τον
αέναο αγώνα κατά του κακού και της αμαρτίας. Προέτρεπε τον καλό αγωνιστή στην
καθολική κάθαρση από τα ψυχοκτόνα πάθη, για να δει από αυτή τη ζωή το άκτιστο
φως του Θεού και να φθάσει στην κάθαρση και στο φωτισμό.
Παραθέτουμε
το λόγο του Αγίου
«περί
προσευχής και καθαρότητος»,
προς
πνευματική ωφέλεια.
«Το θείο είναι πάνω από όσα μπορεί να
ονομάσει και να ορίσει ο άνθρωπος ή να σκεφθεί. Με την προσευχή στο Θεό όμως
ενώνεται μαζί Του και κοινωνεί με την δέηση και την δοξολογία. Η δύναμη της
προσευχής ιερουργεί και τελεσιουργεί την ανάταση και την ένωση του ανθρώπου με
τον Θεό. Ενεργεί, δηλαδή, σαν σύνδεσμος των λογικών κτισμάτων με τον Κτίστη. Η
προϋπόθεση βέβαια είναι ότι με τη θερμή κατάνυξη και την ένταση της προσευχής
θα υπερβεί ο πιστός τα πάθη και τους λογισμούς του. Είναι αδύνατο ο εμπαθής
νους να ενωθεί με το Θεό. Όσο παραμένει κολλημένος στα πάθη μπορεί να
προσεύχεται, αλλά δεν πετυχαίνει να δεχθεί το έλεος του Θεού. Όσο ο άνθρωπος
προσπαθεί αντίθετα και κατορθώνει να ξεπεράσει τους λογισμούς, τόσο περισσότερο
φωτίζεται και αποκτά το πένθος για την αμαρτία, εξασφαλίζοντας έτσι το έλεος
της παρακλήσεως του Θεού. Όταν η ψυχή μονιμοποιηθεί σ’ αυτό το έργο με
ταπείνωση μετασκευάζεται η εσωτερική κατάσταση του πιστού.
Με την πνευματική αυτή εργασία ο
άνθρωπος είναι μέσα στον εαυτό του και στο Θεό, απολαμβάνοντας την πνευματική
αγαλλίαση που πηγάζει από μέσα. Αν επιμένει κανείς πιέζοντας με ισχυρή βία τις
εμπαθείς σκέψεις, πλησιάζει νοερά το Θεό, πετυχαίνει αυτά που δεν περιγράφονται
με λόγια, γεύεται την αιώνια ζωή και αποκτά πνευματική αίσθηση. Τότε ζει μέσα
του τη χρηστότητα του Κυρίου, όπως λέει ο Ψαλμωδός: «Γευθείτε και θα δείτε ότι
ο Κύριος είναι χρηστός.» Το να παραμείνει κανείς στην κατάσταση αυτή είναι πάρα
πολύ δύσκολο. Γιατί κάθε κόπος άλλης αρετής είναι μικρός συγκρινόμενος με
αυτόν. Γι’ αυτό το λόγο πολλοί απογοητεύονται από τη δυσκολία της αρετής που
αποκτάται με την προσευχή. Αυτοί που υπομένουν δέχονται μεγαλύτερες θείες
βοήθειες, που τους στηρίζουν και τους προωθούν, ενώ η πνευματική ηδονή, τους
προσφέρει την ικανότητα να θεωρούν το έργο αυτό εύκολο. Φυτεύει μέσα τους
αγγελικές ιδιότητες που δυναμώνουν τη φύση, ώστε να συνομιλεί ο άνθρωπος με
Αυτόν που είναι πάνω από τη φύση.
Σ’ αυτούς που επιδίδονται στην προσευχή
και μάλιστα στην μονολόγιστη: «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με.»,
προσφέρεται μία βαθύτατη εσωτερική
ηρεμία και κάθαρση. Η ψυχή είναι πράγμα πολυδύναμο. Όταν προκληθεί κάποια πτώση
μολύνεται ολόκληρη από το κακό, αλλά είναι δυνατό με την επιμέλεια να
καθαρισθεί. Η έντονη προσευχή φωτίζει και πάλι τον άνθρωπο και του προσφέρει το
φως της γνώσεως.
Απαραίτητη προϋπόθεση για το έργο αυτό
είναι το να θεωρήσει ο άνθρωπος τον εαυτό του αμαρτωλό και ακάθαρτο, γιατί
διαφορετικά πλανάται και με την έπαρση ανοίγει την πόρτα σ’ εκείνον που
προσπαθεί πάντοτε να μας πλανήσει. Αν ο πιστός γνωρίζει την καρδιακή του
ακαθαρσία δε θα κυριευθεί ποτέ απ’ την έπαρση. Η ακαθαρσία του αντίθετα τον
βοηθεί να προκόβει στην ταπείνωση, που είναι η βάση της ψυχικής μας θεραπείας.
Με τον αγώνα αυτό φτάνει ο άνθρωπος
σιγά- σιγά στη μόνιμη καθαρότητα της καρδιάς και του νου. Αυτό δε θα μπορούσε
ποτέ να δοθεί σε κανέναν, αν δεν προσπαθούσε να ασκηθεί με την επίμονη τριβή
στην πρακτική της προσευχής».
Πηγή: Αγίου
Γρηγορίου Παλαμά,
Περί
προσευχής και καθαρότητος καρδίας, Κεφ. 3, α',1.
Δόξα Πατρί… Ἰδιόμελον τοῦ Τριῳδίου. Ἦχος πλ. β’
Τοῖς ἐν σκότει ἁμαρτημάτων πορευομένοις φῶς ἀνέτειλας Χριστέ, τῷ καιρῷ τῆς ἐγκρατείας, καὶ τὴν εὔσημον ἡμέραν
τοῦ Πάθους σου δεῖξον ἡμῖν, ἵνα βοῶμέν σοι΄
Ἀνάστα ὁ Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.
https://drive.google.com/open?id=1t5JPx3sDZd6tggPAjcVu4aZE-0x6BYs6
https://drive.google.com/open?id=1t5JPx3sDZd6tggPAjcVu4aZE-0x6BYs6
Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς